Nieuwsblad
van het noorden
4 juli 1987
opgegaan in het Dagblad van het Noorden
LUISTERAAR SPREEKT MAAR
RADIO NOORD BLIJFT WAZIG’Een jammerlijke warboelen een warrige janboel’ zegt Jan Klompsma voormalig hoofd van Radio Noord, over de beroering bij de regionale omroep. ’En het ergste is dat het conflict over de hoofden van de luisteraars wordt uitgespeeld.'
De massaal bezochte protestfeestavond feestavond in Vlagtwedde was een nieuw element in de affaires rond Radio Noord. Nooit eerder ook was een hoofd van deze regionale omroep in anderhalf jaar de helft van zijn mensen kwijt. Het ontslag van muziekman Gruben is ingetrokken maar de bemiddelaars zagen het niet meer zitten.Radio Noord zou zich gevleid moeten voelen. Welke omroep kan zich hierop beroemen: 1300 mensen komen in de benen rijden naar Vlagtwedde, laten zich volgens een afschuwelijk disco-gebruik afstempelen en gaan een paar uur in een bloedhete zaal zitten. Goed het was uit protest maar er moet tussen luisteraars en omroep een warme emotionele band bestaan. De avond vorige week woensdag, barstte eigenlijk van de emoties, die zich onder meer ontlaadden in het zingen van liederen als "Aan het Martinikerkhof wordt het Gronings vermoord”. Dit op de melodie van de fraaie meezinger "Aan de Langeleegte”, bekend geworden als aanmoedigingslied voor de voetbalvereniging Veendam. De Moord op het Gronings werd uitgezonden op het televisiejournaal van half elf en velen die voor hun oordeel over de avond op die uitzending afgaan, roepen schande. De eigenlijke aanleiding voor het protest is het ontslag van Siemon Reker de maker van het culturele Groninger programma op zondagmorgen Sloaperstil. Het verband tussen Groningercultuurende avond in de disco is niet overduidelijk. Het wordt tijd voor bezinning zo nuchter als mogelijk is.
De molen aan het plafond van de grote zaal roert loom in de hete lucht. Daaronder davert de muziek van muziekgroepen die zich solidair verklaard hebben met de medewerkers van Sloaperstil en voor het merendeel de indruk van piratenmuziek achterlaten. “Minder van dattum, meer Van Wattum,” zegt later een man op het zijtoneel. Het publiek applaudisseert voor dichter-schrijver Simon van Wattum, die onwetend van deze bijval thuis zit. “Radio Noord. ook NCRV,” zegt de man. Het publiek klapt nog harder. Een schetsje vol misverstanden over een bezoek aan de dokter. Het is in het Gronings maar het had ook in de taal van de Jordaan gekund. En weer muziek. Het zijn allemaal artiesten die hun vak kennen en uitstekend weten hoe ze een zaal moeten bespelen. Het publiek zingt dus wel mee. Dat Hollands gemier, intresseert ons gain spier. Niet de mooiste dichterlijke tekst die het Gronings heeft afgeleverd. Siemon Reker gebruikte in zijn programma in de eerste helft alleen klassieke muziek die lichtvoetig klonk en ook in de tweede helft had de muziek maar een fractie van de decibellen die hier tegen de stevige discomuren botsen. Je vraagt je af "Zou Siemon dit wel goed vinden?”
Al die groepen waren zo aardig mee te willen doen aan de avond en dus treden ze allemaal op. Dus wordt het kwart over een in de nacht als de avond eindigt. Dat komt dan doordat Imca Marina niet kon komen omdat ze in Den Haag de ziek geworden Zangeres Zonder Naam moet vervangen en de toneelgroep Waark een zieke speler heeft. Wie weet hoe laat het anders was geworden. De dichter Jan Siebo Uffen vertegenwoordigt voor de pauze de hogere cultuur, de Tuutjefloiters komen na de pauze op het toneel en zangeres Lianne Abeln treedt als een van de laatsten op.
“Je moet een programma opbouwen,” legt Jan Knollema directeur van de Delfzijlster schouwburg, protesteerder, conferencier van de avond en sinds kort ook nog voorzitter van een luisteraarsclub, later uit. “Omdat Lianne de grand lady van het Groninger lied is, kwam ze dus achteraan. Hij wil ook nog wel weten dat het een hele prestatie is, dat de avond in een week voor elkaar is gebracht. "Een klein wondertje.”
Cultuur
Piratenmuziek is ook cultuur, maar typisch Gronings is het niet. Hilversum wijdt er tegenwoordig speciale uren aan. Hoe groot is de kans dat de indruk die de avond in Vlagtwedde achterliet, een niet terecht beeld oproept van wat Groninger cultuur is en dat de artiesten de actie overnemen. Harm van der Veen lacht. Hij is docent geschiedenis aan de lerarenopleiding Ubbo Emmius en voorzitter van het Veenkoloniaal Museum, maar spreekt nu namens de medewerkers van Sloaperstil. In dat programma vertelde hij over de Groninger geschiedenis. “Ik ben eigenlijk niet iemand die dit soort avonden geregeld bezoekt. Dus ik vond dit een happening die betrekkelijk nieuw voor me was. Je kunt er buitengewoon serieus en verontwaardigd over doen, maar ach er moet ook een beetje kunnen op zo’n avond. Je moet er ook het aspect van cabaret en ironie en parodie in zien. Er is natuurlijk geen sprake geweest van censuur of voorschriften voor de artiesten. Iedereen bracht zijn eigen nummer. Er zijn ook mensen die niet op de avond zijn geweest en die nu echt denken dat we een hele reeks leerstellingen tegen het Westen op papier hebben gezet. Het doet me soms een beetje denken aan de rel rond dat televisieprogramma Zo Is Het Toevallig Ook Nog Eens Een Keer.”
Anti-Hollands? Ramaker is geen Hollander. Ellen Bourgogne en Rob van Dam gebruiken alleen Nederlands en zij zijn juist heel populair, zegt Van der Veen. “Wat wij willen was v66r Vlagtwedde al overgekomen. Wijzelf hebben na het ontslag van Siemon Reker spontaan de koppen bij elkaar gestoken. De koren en korpsen waren boos over het ontslag van Engbert Gruben die met zijn programma’s een groot publiek had. Het was of onze actie een herkenningspunt was voor anderen en het is door veel luisteraars opgepakt. Het moet dus wel te maken hebben met de eerdere ontslagen. Ik denk dat wat er de laatste tijd is gebeurd, de drup was die de emmer deed overlopen. Wij werden het registratiepunt van ontevredenen.”
Vulkaantje
Inderdaad de weerklank die de Sloaperstillers kregen was verbazingwekkend. Het is of er aan het eind van de jaren zestig een vulkaantje ontstond onder de Prinsenhof in Groningen. Af en toe is het even stil. Alle kommer stond op 16 juni nog eens op een rijtje in de krant. Maar een protestfeestavond is nieuw. Geen hoofd van Radio Noord (RON, RONO) ook was eerder na anderhalf jaar meer dan de helft van zijn mensen kwijt. Deze prestatie is ook te merken in de programma’s, waarvan twee echt regionale verdwenen. Sloaperstil van Reker en het programma voor harmonie, fanfare en koren van Gruben.
Het is of Ramaker door de NOS naar Groningen werd gestuurd als een directeur naar een slecht lopende fabriek die door veel ontslagen en reorganisaties weer rendabel moet worden gemaakt. Nu had Radio Noord onder leiding van Swier Broekema juist een rustige periode achter de rug, maar een nieuwe directeur mag best dingen veranderen als hij iets beters brengt. Rarnaker zat er nog maar net of het eerste ontslag viel en snel erna gingen meer mensen de laan uit. Dat wijst niet in de richting van een weloverwogen verandering van het beleid, tenzij het de bedoeling was om met zo weinig mogelijk mensen op de loonlijst van de NOS de onderhandelingen voor de provinciale omroepen Groningen en Drenthe in te gaan. Maar het is moeilijk aan te nemen dat de NOS zo slecht is.
Wel haalde Ramaker Kirsten Klijnsma een gewaardeerde vakkracht bij de NCRV naar Groningen. Ze viel verkeerd en er kwam een luisteraarsactie op gang die ik als Noorderling wat genant vond. De bezwaren gingen vooral over het leggen van de verkeerde klemtoon bij plaatsnamen en het niet op de hoogte zijn van dingen die iedere nieuwkomer ook moet leren. Zo onverdraagzaam zijn wij hoop ik toch niet. Je hebt trouwens dagwerk aan het verwijderen van import die de klemtonen verkeerd legt.
Er zijn twee andere mogelijkheden dan haat tegen Hollanders Kirsten zit in het verkeerde programma of ze ving de klappen op die Ramaker had moeten krijgen. Ontslagen en onrust over ontslagen zijn niet goed voor programma’s en luisteraars willen dat wel eens merken.
Gewoon gesprek
“De kern van de zaak is het personeelsbeleid”, zegt Harm van der Veen en daarover hadden de medewerkers van Sloaperstil graag een gewoon open gesprek gehad met de NOS, “zonder dat er delegates bijkomen met advocaten die zeggen o, maar dat woord houdt in dat u bedoelt ... Voor hen zou het veel nuttiger zijn als wij aangaven waardoor het komt dat wij zo’n massale weerklank vinden. Hij is er ook nieuwsgierig naar van de NOS te horen wat die van de toestand vindt en of er nu zoveel mis is bij Radio Noord dat er zo hard moet worden opgetreden en dat er kennelijk eerst meer dan de helft van de mensen weg moet. Een lijn in het ontslagbeleid ziet ook hij niet. Van der Veen maakt ondanks deze nieuwsgierigheid niet de indruk er onder gebukt te gaan dat het gesprek met de NOS, nadat de bemiddelingscommissie van de provincie Groningen al in functie was, niet doorging. “De NOS stelt zich in mijn ogen ongelooflijk formeel op en wij zijn er de club niet voor om te onderhandelen. Hij wacht belangstellend op de resultaten van het overleg met de NOS ook nu de bemiddelaars (de burgemeesters F. Brink van Stadskanaal en R.G. Boekhoven van Veendam) hun opdracht hebben teruggegeven. De twee gaan samen met de Groninger Gedeputeerde Gerard Beukema nog eens proberen met Paul Beugels de NOS-commissaris voor Regionale Zaken te praten. “Wij moeten daar niet doorheen fietsen.”
Drenten
Niet door de onderhandelingen heen fietsen, is precies wat Marga Kool de Groningers graag zag doen. Ze neemt met Mandielig op zondagmorgen de Drentse cultuur voor haar rekening en ze heeft waardering voor wat de Groningers op dezelfde morgen inbrachten. Maar ze vroeg hen en de muziekmensen hun acties even op te schorten om voor een rustig klimaat te zorgen. "We hebben”, lieten Marga Kool" namens de Drentse schrijvers en Jannie Karst-Dubbelboer namens de Drentse musici aan hun Groninger collega’s weten, "gesprekken gevoerd over voor ons belangrijke zaken en kregen staorig-an al meer het vertrouwen dat in rustig overleg wel degelijk openingen te vinden zullen zijn. De Groningers hielden zich even stil en kijk, het ontslag van Engbert Gruben de muziekman van Radio Noord werd ingetrokken. De Drenten hadden NOS-commissaris Beugels in een brief gevraagd nog eens aandacht te besteden aan Gruben omdat er na diens ontslag "nieuwe informatie matie op tafel is gekomen”. Het is nog niet helemaal duidelijk waardoor het komt dat Gruben terug mag naar het Martinikerkhof, door de actie van Marga Kool en de haren of door de centrale ondememingsraad van de NOS, die de redenen voor het ontslag onvoldoende vond. Gruben was donderdag in Hilversum en daarna lieten de NOS en Gruben in "een gezamenlijke mededeling” weten dat de laatste zijn werkzaamheden op 13 juli zal hervatten. Marga Kool is er "verschrikkelijk blij mee” dat Gruben terugkomt. "Het blijkt”, zegt ze, “dat er wel degelijk in goed overleg oplossingen en openingen te vinden zijn. Ik vertrouw er op dat de Groningers mans genoeg zijn om de draad op te pakken. Het wordt van beide kanten geven en nemen en er zullen wel littekens blijven zitten die bij slecht weer te voelen zijn. Maar het is in het belang van de luisteraars de schrijvers en de musici. Er is te veel tijd en creativiteit verloren gedaan door de conflicten en het praten daarover”, zegt Marga Kool.
“Er wordt wel gezegd dat Radio Groningen en Radio Drenthe op 1 januari 1988 de lucht in gaan maar we zijn in Drenthe al veel langer bezig dan de Groningers en hier zeggen ze dat ze blij zouden zijn met 1 juli 1988 maar dat 1 januari 1989 ook een mogelijkheid is. Je moet er toch niet aan denken dat er tot 1 januari 1989 geen Groninger muziek en geen programma als Sloaperstil zouden worden uitgezonden.
Deskundige
Het blijft een wazige zaak. Radio Noord. Een zaak voor psychologen of voor een andere deskundige. Een deskundige zit vlakbij. De ongeregeldheden aan het Martinikerkhof braken pas uit na het vertrek van Jan Klompsma. Hij was hoofd toen Friesland en het Oosten des Lands nog bij het Martinikerkhof hoorden. Hij ging in 1965 weg om hoofd radio bij de VPRO te worden. Negen jaar later was hij directeur van het Rabobankje op Schiermonnikoog. Daar woont hij nog, al doet hij niet rneer in bankzaken. Wat denkt hij van de ellende bij Radio Noord. “Een jammerlijke warboel en een warrige janboel,” zegt Jan Klompsma, “Conflicten los je op door de oorzaak ervan weg te nemen. Iemand kan alleen maar een goed produkt leveren, als hij de kwaliteiten daarvoor heeft en die kwaliteiten kan benutten in een goede werksfeer. Bij een omroep is dat net zo als overal elders. De kwaliteit van het programma is de kwaliteit van de maker. Als iemand geen goede programma’s maakt, kun je proberen hem andere programma’s te laten maken, je kunt hem coachen, je kunt hem begeleiden maar als dat allemaal ook niet lukt, dan moet hij er uit. Zo simpel is dat. Nou kan het heel best zijn dat onder de lieden die daar de laan uitgestuurd zijn, mensen waren die voor hun werk niet deugden, daar heb ik geen oordeel over. Het kan ook heel goed zijn dat er onder die geamoveerde lieden mensen waren die niet meer in staat waren goede programma’s te leveren doordat dat de werksfeer volkomen verziekt was, of nog is. Laat ik beide mogelijkheden eens ophangen aan een geval waarover ik wel een oordeel heb en dat is het geval Reker. Was die man goed voor zijn werk op de zondagmorgen. Welzeker. Daar kan dus de oorzaak van het conflict niet liggen en daar ligt het ook niet. Dat weten we. Reker heeft iets gezegd, althans volgens de Winschoter Courant dat de baas van Radio Noord onwelgevallig was. En wat doet de man. Hij stuurt misschien wel zijn beste programmamaker weg. Zonder meer. Als iemand goed voor zijn werk is, maar hij zegt of doet buiten dat werk iets dat jou niet aanstaat, dan ga je praten, praten, praten, praten en je praat net zolang tot de zaak de wereld uit is, je drinkt een pilsje en dat was dan dat. Iemand die een opgelegd goede medewerker op grond van wat hij in een krant heeft gezegd, ongecontroleerd wegstuurt, zonder te praten, die deugt zelf niet voor zijn werk. Die is contactgestoord of weet ik veel wat. En wat is het gevolg. Een leuterprogramma op de zondagmorgen, een sfeer die voor Reker zodanig verpest is dat hij niet meer kan en wil werken en de zoveelste onnodige fase in een volkomen onnodige escalatie.”
Gezichtsverlies
Over de rol van NOS-commissaris Beugels zegt Klompsma: "Die loopt, als hij zijn Groninger stadhouder zo laat vallen, de kans op gezichtsverlies tegenover zijn makkers in de Raad van Beheer van de NOS, waar hij bepaald niet een van de sterkere broeders is. En bepaald geen geboren conflictbezweerder. Maar er is nog iets anders. Als de NOS meneer Ramaker zou wippen, dan kost ze dat geld, veel geld misschien wel voor een reeks van jaren. En de NOS is nog maar een half jaar verantwoordelijke voor Radio Noord en dan wordt vervolgens meneer Beukema (Groninger Gedeputeerde) curator in net faillissement. Als de NOS het klaar speelt Ramaker nog een half jaar in het zadel te houden, dan scheelt dat een hele hoop geld. Vandaar ook, denk ik, dat meneer Beugels dapper uitroept. Ik bepaal het personeelsbeleid bij Radio Noord.
Tenslotte Jan Klompsma over het personeelsbeleid van de NOS: "Nog een aardige anekdote uit eigen ervaring: ik heb destijds gesolliciteerd naar het baantje van Ramaker. Het leek me leuk om te eindigen, waar ik was begonnen. Ik kreeg een brief van de NOS terug waar in stond dat ik helaas niet in aanmerking kon komen wegens gebrek aan ervaring. Ik zweer het je, het stond er wegens gebrek aan ervaring. En zijn de druiven nou misschien zuur? Nee, want ik heb er verschrikkelijk hard om gelachen en ik kan er nog om lachen. Maar ik kan je dit wel zeggen. In mijn tijd was het onmogelijk, zou ik nooit hebben laten gebeuren dat onze vuile was – want die hadden wij ook heus wel – bij de luisteraar in de tuin kwam te hangen. Dat vind ik het ergste van allemaal, dat het conflict wordt uitgespeeld over de hoofden van de luisteraars heen die daar de dupe van worden.”HERMA KAMPHUIS