Fiifde jiergong NUMER 8 OKTOBER 2006 |
De Moanne op internet |
KAREN BIES
lt wurd by de kop pakke
‘Balladen skreau hy, ferhalen mei poëzy, en altyd romantyk der yn.’
Roel Slofstra (1939) oer de teksten fan Sybe Krol, syn freon en tekstdichter, dy't jong ferstoarn is. De teksten fan Sybe pasten sa goed by Roel. Yn de jierren '70, '80 en '90 hie de sjonger súkses mei syn Fryske lieten. Mar Roel Slofstra treedt al jierren net mear op. De blydskip wie ferdwûn, hy hie der gjin nocht mear oan. In cd dy't foar de helte klear wie, skode hy oan 'e kant. It Tsjoch-festival, ôfrûne septimber, brocht it âlde fjoer yn him werom. ‘Myn stim is oars as froeger, en dêr moat ik my oan oanpasse. Mar dy cd komt der. Ik wit no hoe't ik it ha wol.'
Roel Slofstra stiet al op my te wachtsjen yn de blauferve doar. Achter de tsjerke fan Rie wennet er mei syn freon Frits, yn de âld skoalle. Yn ien fan de keamers sjoch ik in grutte konsertharp stean. Ik wol it hûs bewûnderje, mar Roel nimt my dalik mei nei de tún oan de efterkant. bûten skynt de sinne, de tún is noch moai yn septimber. Der stiet in houten teehûs, en yn de hoeke fan de tún in kapeltsje, dat Roel sels makke har. Wy jouwe ús del yn it teehûs, ‘neffens guon in wynpriuwerij’. Der is kofje en koeke op 'e tafel, Roel draait in sigaret. Wy sitte noflik en sjogge út oer it lân. In idyllysk plakje. Mei de sinne fan de neimiddei op 'e glêzen en it led fan de wyn, dy't it hout sêft kreakje lit.
‘Al sûnt in jier as seis treed ik net mear op. Ien fan de lêste kearen wie yn Friens. Dêr is in fideobân fan en doe't ik dy weromseach, sei myn freon ek: ‘Do moatst der mei ophâlde.’ Ik moast alle teksten neist my ha. Froeger koe ik se allegear út ‘e holle, gong ik mei myn gitaarke de bühne op, rûgelen de teksten der út, ik koe eachkontakt mei de minsken meitsje. Mar op dy fideo, der spruts wurgens út. Myn hiele oerkommen, der siet gjin spirit mear yn. Te min optredens, dêrtroch de rûtine kwyt. Wat ik froeger koe, koe ik no net mear!
It kaam troch it ferlies. Deade freonen. Dan rekkest wat kwyt, dat froeger in stimulâns wie. Ik miste de backing.
Ik haw it twa kear meimakke dat ik myn freon kwytrekke. Earst Sybe, en in pear jier letter Pim. En der wie noch in tal freonen dat ferstoarn is, oan aids, of kanker. It earste hie 'k noch net ferwurke of it folgjende kaam al wer. En dat fret sa'n enerzjy, jierren achter-inoar, dan komst net mear oan oare dingen ta. It is in ôfbraakproses. Je dogge niks, gjin optredens, gjin rûtine boust op. Kinst net mear bliid sjonge. Ik koe net mear mei wille op 'e planken stean. Oars hie ik wierskynlik noch wol songen, nije dingen opstarten. Mar alles sakket yn. As in plumpudding.
Ferline jier wie ik dochs mei in nije cd begûn, mei eigen teksten, ik hie der seis nûmers fan opnommen. Mar ik haw it weromheard, o freeslik!’ Roel begjint te laitsjen. ‘Ik fûn it ferskriklik wat ik die! Ik song krekt sa as seis jier lyn, of ja, ik besocht dat, mar koe it net mear. Myn stim is oars werden, har net mear dy fêstheid fan froeger. It wie net suver, it foel my sa ferskriklik ôf. Ik haw it oan de kant skood.’
Hy draait wer in sjekje. De tsjerketoer slacht fiif oere. Ik freegje Roel nei syn nije lieten, en hy hellet de teksten út 'e hûs wei. Mei de hân skreaun, sjoch ik. Hy blêdet der trochhinne.
‘Dit is in antytekst op Knoopkes fan Piter Wilkens. Ik fier in travestyt op, dy't wat oars har as knoopkes, mar dat grapke ferklap ik net. Hjir, in rapnûmer. En dit, dit is in lang liet oer Leefsma fan De Gordyk, in joadske ûndernimmer, dy't nei de oarloch sa ge-meen behannele is doe't er ut Buchenwald weromkaam.
In pear fan har, dy kamen werom nei 't heitelân
ferbjustere fernamen se de amtlik wrede hân.
Hy moast belesting betelje oer syn winkel, nei de oarloch, wylst der in setbaas troch de Dútsers op setten wie! Dat ferhaal seach ik op Omrop Fryslân, in pear jier lyn. It makke sa'n yndruk op my dat ik der in liet oer skreau.
In liet oer ús mem, dy't hjir noch wie, flak foar har dea. Se wie altyd sa moai yn 'e klean.
Dêr kaam se oan yn himelsblau
sa krigel noch dy lytse frou
kreas yn deux pièces, sa netsjes,
op it hier noch yn ‘e wrong
de kleurige pailletsjes.
Vive la mère!
Mem makke altyd moaie kleantsjes foar ús, trije jonges. Fan dy broekjes oant de knibbels, strikjes foar. Se hie eins in famke ha moatten, dan hie se har hielendal útlibje kinnen.
Heit en mem kamen út Garyp, heit wie de muzikus en skriuwer Jan Slofstra. Yn de krisisjierren gongen se nei Drinte, heit waard ûnderwizer yn Zwartemeer, by Emmen. Ik bin berne yn 1939. Us heit skreau yn de oarloch it sjongspul Roaitske, en doe wenne se him as komponist wer nei Fryslân ha. Hy is klandestyn beneamd yn Ljouwert. It grutste part fan myn jeugd haw ik dêr trochbrocht. In grifformeard ûnderwizersgesin. Muzikaal ek: heit piano, mem blokfluit, meielkoar sjonge. Yn de Koepeltsjerke, dêr tsjerken wy.
De koepel yn ‘e tsjerke wie foar my de himel heech en ljocht dêr't God regearde
As ik net die wat dûmny sei, soe hy my straffe mei syn hân wat my benearde
Ik seach devoot omheech en fantaseerde hoe rein ik werde soe mar seach God net,
ynstee dêrfan in koperen kroan fan wearde
It libben bliuwt foar my in lang gebed.
De tsjerke het my noait wat sein, noait wat dien. De magy ûntbruts. Ik mocht net allinnich nei tsjerke, moast altyd by myn âlders sitte, letter in pear rigen achter harren. Mar grifformearde jonkjes witte sa goed de saak te fernaggeljen. Rûn ik de tsjerke yn, makke in omgong by de minsken del en run der wer út, de stêd yn.
Foar my as berntsje wie de snein in hiele rare dei
je moasten alles, mochten neat, in rêstdei sa't men sei
Dy rêst betsjutte. dit mei net en dat mei net, o god
It swierste wie it net omskreaune alfste gebod
It heart sa, dat fûn ik frjemd, der wiene dochs mar tsien
dy't reedlik wiene o jawis, want stelle mei net ien
je neiste net begeare dat begreep ik net as bern
Om't ik dat yn praktyk brocht ha, bin ik foargoed ferlern...
In ljochtpunt op sa'n snein dat wie de heldere grientesop
En pudding út in foarmke mei wat slachrjemme der op
Fierder wie it ôfsjen, de snein wie near as brij
Wêr't it eins no krekt echt om gie, dêr bleau my net fan by.
Op myn santjinde gong ik nei de keunstakademy yn De Haach, om tekenlearaar te wurden. Ik wie sa bliid dat ik fuort wie. Heit wie sa diktatoriaal, der wie gjin romte. Gjin escape. Wy gongen oeral útfanhûs, by alle omkes en tantes, mar se kamen net by ús. Net ien koe ús heit luchtsje, it wie sa'n enge, strenge man. Dat wie dy man syn karakter, ôfgryslik mei himsels dwaande.
Ik haw noait sjoen dat heit en mem rûzje hiene. Dingen bleaune ûnderhûds. Op myn sechstjinde wie ik ris ferlyfd op in fiolist fan myn eigen leeftyd fan de muzykskoalle. Ik haw fjouwer dagen net iten, mar ik koe net sizze wêrom.
Myn homoseksualiteit, op in gegeven momint ha 'k it dochs mar ris sein. Mar der is noait wer oer praat. Ik haw it sels ferwurkje moatten. Se snapten der niks fan, fûnen it slim. Se fongen my net op, dêr moast ik my allinnich yn steende hâlde. Ik konfrontearde harren der wol altyd mei. Dan sei ik: ‘Ik wenje no mei Sybe tegearre, of ik wenje no mei dy.’ Dêr makke ik noait in probleem fan. Ik haw noait twivele, it wie fan myn berte ôf dúdlik. Dêrom hie ik noait problemen mei de tsjerke, it wie natuerlik yn mysels. Ik fernaam wol oan de maatskippij dat it der skynber net by paste, mar it wie helder, der wie gjin oare kar.
Ik haw it wol spitich fûn, dat myn âlders der noait nei fregen hoe't it foar my maatskiplik wie. Ik hie wol ferwachte dat se oait ris in kear, ien keer... der nei freegje soene. Mar nee.
Mei ús mem hie 'k in hiele sterke bân. Dy lêste kear dat se hjir wie, liet ik har de roazen rûke. Mar ik seach nei har, se wie hielendal wazich. Se wie der wol, mar se wie der net mear.
Hoe pynlik it ek foar my wie
ik joech har noch in lêste rie
genietsje fan de blommen
dy seach se wol, mar transparant,
al hie se al ôfskie nommen.
Vive la mère!
In hiel fleurige melody. Sa't se wie, hiel lichtfuottich. Se kaam altyd ynlokkich de doar yn. Doe ha 'k noch in liet op ús heit besocht, mar dat woe net. Tefolle agresje siet der achter.’
‘Gitaarspylje wie de trochgeande basis fan myn bestean. Ik sakke foar de keunstakademy, ik haw noch yn tsjinst west, doe nei it konservatoarium. Ik hie gitaar as haadfak, en sang as byfak. Myn stim wie foar opera te licht, mar foar de folk wer te klassyk ûnderlein. Dat binne natuerstimmen, dêr moatst rau foar wêze. Kom ik mei sa'n prachtige stim oansetten! De kombinaasje fan de gitaar mei myn stim makke it karakteristyk.
It konservatoarium ha 'k sels betelle, mei lesjaan. It wie in moaie tiid, de flower power, dy frijheid. Ik die doe ek al optredens yn Fryslân, ried mei myn autootsje hinne en wer. Fan myn tritichste ôf wenne ik hjir permanint, en joech ik les op de muzykskoalle yn Ljouwert.
Poëzy op muzyk song ik. Dat hearst no net faak mear. Al dy sjongers, lietsjeskriuwers binne net poëtysk. Ik haw de cd Fjoerfûgel mei Baukje Wytsma makke, dat wie poëzy, dêr sit gefoel yn. Of de teksten fan Tiny Mulder, helder as in nút, earlik, echte miniatuerkes. De balladen fan Sybe Krol, ferhalen mei poëzy, en altyd in bytsje romantyk. Yn 1995 kaam der noch in cd út mei teksten fan Sybe, Moai yn septimber.
Ik fyn it net slim dat ik net faak mear draaid wurd op 'e radio. Der is safolle bykaam, lit dy mar sjonge. Moatst sjen wat der allegear sjongt yn Fryslân, fyn ik fantastysk.
Anneke Douma sjongt de lietsjes dy't ik froeger song, ferskes ut Fryslân sjongt. Bygelyks It wie op in simmerjûn of See, see, do wide see, haw ik prachtich opnommen mei fluit en klavesimbel. Dy man, dy't it doe opnaam, sei: ‘Luister eens Roel, het is allemaal prachtig wat je doet, maar hier danst geen boerin op!' Anneke Douma smyt der in trijekwartsmjitte ûnder en drum, drum, drum, elkenien sjongt it mei. Oan 'e iene kant ergerje ik my der blau oan, mei dy stomme begelieding derûnder. Fyn it ferskriklik, in ôfgong foar sa'n Frysk liet. Mar oan 'e oare kant: Wêr giet it om? Wat is no belangriker, as jo it folk temjitte komme wolle? Dan sis ik: Anneke Douma, sý lit de minsken sjonge, dêr giet it om. En ik, mei myn lieten, distansjear my derfan. En dêr dûnsje yndied de boerinnen net op...’
`Sjoch, ik hâld fan sjongers dy't earlik sjonge, mei in dúdlike diksje. Mar as der gjin soarch bestege wurdt oan taal, útspraak, suverheid, dan heakje ik ôf. Dat fyn ik sleau. By in protte artysten giet it earst om de melody en it arranzjemint en ‘O ja, dan moat ik de tekst ek noch ynsjonge.’ Dan fernim ik oan hoe't se sjonge dat se de tekst kwyt binne, dat se net belibje wêr't it ynhâldlik om giet. Nynke Laverman moat ôfgryslik oppasse dat se, no't se sa heech stiet, yn de hichte har diksje hâldt. It wurd by de kop pakt. Ik bin jaloersk op har, op wat se kin. Mar it gefaar sit der yn dat se har stim prevaleare lit boppe wat de tekst is. In liet is nét klank mei wurden, mar wurden mei klank. In wurd by de kop pakke, oandoare om dat wurd oan te setten en klank mei te jaan. Nim it wurd ‘dream’. Je kinne sa'n wurd fan binnenút útbouwe, in lytse fersterking en in lytse ferswakking. In dream is dochs fantastysk? Dat moatst dus ek hearre litte. Kenst Kathleen Ferrier? Ik ferstean gjin Ingelsk, mar ik ferstean elk wurd.’
‘Dy cd dy't ik foar de helte opnommen hie, woe 'k earst net mear oer prate. Mar ik haw nei it Tsjoch-festival west. Ik siet nei dy sjongers te sjen, en ik waard jaloersk. Ik tocht: ferdomme, ik doch niks mear. Ik haw myn gitarist Wilco Tukker belle, ik sei: ‘Dy cd moat ôf.’ Ik moat studeare, myn stim oppeppe. Mar ik wit nó hoe'k it ha wol. Lieten oanpasse oan de stimmooglikheden dy't ik no haw. Lange sinnen slagget net mear, ik moat koarte sinnen sjonge. Wilco joech my dy cd fan Johnny Cash, krekt foar syn dea opnommen. Ien fan dy nûmers hat my ynspireard ta in nij liet, Neat is wis. Hoe't hy sjongt, dat is sa basic, sa prachtich. Dêr wol ik nei ta.’
`Myn gitaar ha 'k oan de wylgen hongen. Ik haw no les op de konsertharp, krigen op myn 65ste jierdei, ik repetear my tepletter. It wie altyd in dream fan my, mar der wie gjin kâns op, heit remme dat wat ôf.
Soms komt alles wer werom, it ferlies. Mar dochs fleane de dagen hjir om. Frits en ik binne de hiele dei drok. Hy lêst. Ik doch de tún, ik timmerje, fervje, meitsje muzyk. Alle dagen om fiif oere ha wy ús nonne-oerke yn it teehus. Dan prate wy by.’
It nonne-oerke is al fier útrûn. It teehûs is in wynpriuwerij wurden. De nije cd fan Roel Slofstra wurdt yn desimber ferwachte.
