27 juni 2001 |
Provinciale Zeeuwse Courant op het web |
Hè je 't al gehôôrd van Marie van meutje Lien?
Bouwen Breeman (1948) is geen onbekende in Zeeland en omstreken. Heel wat leraren van het basisonderwijs kregen van hem muziekonderwijs op de pedagogische academie, tegenwoordig onderdeel van de Hogeschool Zeeland in Vlissingen. Anderen kennen Breeman van zijn poppentheater in Biezelinge en eerder in Colijnsplaat en Oudelande of van optredens in het land. Weer anderen kennen hem als koordirigent of van cursussen poppenspel en muziek. Bijna in alles speelt het Nederlandse volkslied een belangrijke rol.
Groot was dan ook de verrassing toen Jopie Minnaard uit Heinkenszand mij attendeerde op de cd van Bouwen Breeman. Een cd in onvervalst dialect en al verschenen in februari van dit jaar. Nog groter werd de verrassing toen ik de cd beluisterde. Dialect van Flakkee, liedjes van vroeger met begeleiding van clavecimbel. Volksliedjes pur sang zonder de geijkte klanken van gitaar, viool of accordeon. Frisse, heldere en zeker vrolijke klanken begeleiden een twaalftal liedjes geschreven en gezongen door Bouwen Breeman. Door het gebruik van de clavecimbel krijgen nieuwe liedjes toch iets ouds, iets authentieks. Hij nam de cd zelf op, maakte zelf het boekje, en verkoopt beide ook zelf.
Het dialect van Goeree-Overflakkee wordt gerekend tot de Zeeuwse dialecten. Het kost dan ook geen enkele moeite om het Flakkees te verstaan. De klanken zijn wel anders en er zijn heel wat typische verschillen op te merken in vergelijking met bijvoorbeeld Zuid- en Noord-Beveland en Walcheren, maar dat maakt het eerder interessant dan moeilijk, zeker, ook omdat Breeman een heldere stem heeft en duidelijk zingt.
Leeftijd
Het is de leeftijd die hem ertoe bracht in dialect te zingen. "Terugkijkend naar je verleden komen de verhalen tot leven. Dialect hoort daar gewoon bij." Hij bekent dat sommige woorden of de uitspraak ervan al ver waren weggezakt, omdat hij in het dagelijks leven zelden dialect gebruikt. Alleen bij ontmoetingen met zijn Flakkeese familie komt dialect van pas. Hij moet dan ook soms zijn zus raadplegen over hoe het ook weer precies zat met een woord of uitspraak. Het zijn ook zijn zussen die hem er toe bewogen om eens iets op te nemen in het Flakkees.
De cd begint meteen met een staaltje nostalgie. Dingeman, de 'durpsomroeper' van Ooltgensplaat, 'uut de Plaete' dus, wordt ten tonele gevoerd. Breeman, zelf ook Plaetenaer heeft Dingeman nog goed gekend. Alhoewel aangesteld als omroeper, was hij slecht te verstaan. Kinderen plaagden hem ermee door hem na te roepen:
(....)
Was 'r es een wedstried op
't Plaetse voetbalveld
dan riep Dingeman dat om
voor 'n beetje geld.
Rochelend en Toeterend
dee die z'n verhael.
En de mènsen in de straet
riepen allemael:
Dingeman, Dingeman, wat zei je?
Dingeman, Dingeman,
'k verstae d'r glad niks van.
Snugger was die Dingeman nie
dronk graeg een flèsje bier.
Dan ree die slingerend
deur de straet
wat had de jeugd plezier.
Hie pruumde aok op pruumtabak
spoog straaltjes op de groend,
Zo goeng ongze Dingeman
't hèle durpie roend.
Dingeman, Dingeman...
In dit lied zien we enkele van de afwijkingen in vergelijking met de dialecten van Midden-Zeeland zoals 'hie'in plaats van 'ie' of 'um'. Een van de typische kenmerken van het Flakkees zijn de persoonlijke voornaamwoorden. Ook eigenaardig is durpie en geen durpje.
Een volgend lied gaat over de peterolieboer, gevolgd door een prachtig lied over 'de wienkel van Jaop'. Het was de winkel van Breemans vader. Het lied sluit af met een typisch, gezongen gesprek in de winkel:
In de wienkel van Jaop was van alles te kaop:
toaverballen en kauwgom om te knallen,
ulevèllen en pinda's om te pèllen,
ranja en bier.
M'n vaoder, m'n vaoder was 'n kruujenier.
(...)
In de wienkel van Jaop was van alles te kaop:
Kaes en worst en vicks voor op de borst,
poeiers en pillen om de pien te stillen,
ranja en bier.
M'n vaoder, m'n vaoder was 'n kruujenier.
Koekjes en brokken en zure stokken,
dassen pètten en sigarètten voor
'n daelder of'n riks.
Maar de praetjes, de praetjes
die kree je voor niks.
Zeit, hè je 't al gehôôrd van Marie van meutje Lien?
Die mot gaen trouwe, nou 't zal 'r nog berouwen
Is 't waer, mit wie?
Mit Piet van de bure en 't zal nie lang méér dure,
want ze laopt al 'n tiedje mit 'n dikke buuk.
Is 't waer, 't za wèl, pèl, pèl(...)
Flakkee in vroeger tied, zoals de cd is genoemd, kent drie liedjes over meisjes op zoek naar een man en vergelijkbaar met het bekende 'Mama,'k wil een man hè'. De zanger vertelt dat ze alle drie zijn gemaakt ter gelegenheid van huwelij ksjubilea van zijn zussen. Ze zouden zondermeer passen in de bundel van Pollmann en Tiggers Nederlands Volkslied waarvan er in 1977 al meer dan een half miljoen waren gedrukt.
Breeman bezingt ook zijn ervaring met de watersnoodramp van 1953. Hij weet nog hoe hij als kleuter op zolder zat en hoe alles dreef:
Mit z'n allen op de zolder
want 't waeter steeg wèl haog
en de tôônbank in de wienkel
stieng al héél gauw nie méér draog. (... )
Alles wat 'r maor kon drieve
dreef daer in de wienkel roend.
Waeter, waeter en nèrges groend...
Buten zag ik paerden drieve
want de straete was 'n rivier
Een typisch Plaets' gebruik wordt bezongen in 'De Paesos'. Tot half de jaren '70 ging de slager in Ooltgensplaat in de week voor. Pasen met een versierde os van 'huusie toet deurtje', zodat de mensen, bij wijze van spreken, konden aanwijzen welk stuk vlees ze bij Pasen bezorgd wilden hebben.
Daer gaet 'n os deur 't durp môôi schôôngeboend,
mit 'n slingerom z'n nik gaet ie 't durpie roend.
En asje 'n mals stuk vleis mit Paese wil:
bestèl dan 'n stukkie van d'n os z'n bil (...)
Behalve een slinger, kreeg de os ook on beide hoorns een sinaasappel. Een foto van de 'paesos' is te zien in het, los van de cd uitgegeven, boekje met teksten en muziek. De cd bevat wel het gebruikelijke tekstboekje.
Hoewel de verleiding groot is om over elk lied wat te zeggen, zal ik dat niet doen. Luister en lees zelf maar.
Liekebidder
Eén uitzondering moet nog gemaakt: het lied over 'de liekebidder', de man die het hele dorp rond ging om, wat in Midden Zeeland 'de wete' genoemd wordt, aan te kondigen dat een dorpsbewoner was overleden. De aanzegger in het lied is bijna klaar met zijn ronde als hij, in het duister, nog bij Tannetje het nieuws moet gaan vertellen. Hij struikelt over de klompen en valt met de deur in huis.
Verbaesd keken z'allemael naer de groend
waer de liekebidder lag.
Die kroop overeind, keek kwaed in 't roend
en zei nie ééns gedag.
Hie wreef 's over z'n zere knie
en zei: 'Noe vertèl ik je lèkker nie
wie d'r om 'n uur of zeven
zomaor is dôôd gebleven'.
Engel Reinhoudt
De cd en/of het boekje Flakkee in Vroeger Tied zijn verkrijgbaar bij Bouwen Breeman, Noordstraat 25, 4421 JS KapelIe-Biezelinge, telefoon 0113-344909.
