7 april 1997 |
Provinciale Zeeuwse Courant op het web |
Veertig dienstjaren in de streektaal
door Engel Reinhoudt
Onderduikers en gerepatrieerden vieren hun terugkeer met het toneelstuk Men speelt het klaar. Dat stond te lezen op aanplakbiljetten in Kloetinge in het jaar na de bevrijding. Er werd enthousiast gereageerd op het stuk en de spelers besloten tot de oprichting van een toneelclub: Actief. Een van de initiatiefnemers was Rien de Jonge. Over hem gaat deze bijdrage, want Rien de Jonge heeft lange tijd zijn stempel gezet op het Bevelandse 'dialecttheater'.
Al gauw bleek dat de leden van de club minder actief waren dan de naam doet vermoeden. Er bleef een klein cabaretgroepje van over en toen dat ook uit elkaar viel, zat er niks anders op dan een solocarrière te beginnen. En dat deed Rien de Jonge. Vanaf begin jaren vijftig is Rien actief als zangerconferencier in Zuid-Bevelands dialect. Wie Rien de Jonge niet kent, kent wellicht zijn artiestennaam: Jilles de Puut. Goed voor meer dan veertig jaar praktijk in nauwe samenwerking met zijn accordeonist Wim de Vos, die zich vanwege zijn leeftijd enkele jaren geleden heeft teruggetrokken. Alhoewel Rien de Jonge niet de oudste actieve zanger-conferencier is in de Bevelanden, heeft hij ongetwijfeld de meeste dienstjaren. Goed voor verhalen waar de krant dagenlang mee gevuld zou kunnen worden. Wat zijn leeftijd betreft doet hij geen mededelingen. "Mè zeven kruusjes è'k a achter m'n naem.
Radio
Weinig Zeeuwse artiesten kunnen zeggen dat ze hebben meegewerkt aan het legendarische radioprogramma van Johan Bodegraven met 'Wie brengt me thuis' en het onvergetelijke spelletje 'Mastklimmen'. Dat betekende voor veel gezinnen een wekelijks avondje radio luisteren. Iets wat nu haast onvoorstelbaar lijkt.
Rien de Jonge was een graag geziene gast bij de NCRV in die tijd. Hij weet het nog goed. Neem alleen de reis al. Voor de uitzending vanuit Hilversum was hij al een nacht over van huis. De opdracht was een lied te zingen of voor te dragen in dialect en het publiek mocht raden uit welke landstreek de betreffende persoon afkomstig was. Het lied dat hij toen zong, 'Zó is Zuud-Beveland'" maakt nog steeds deel uit van zijn repertoire. Alleen de tegenwoordige tijd van de werkwoorden past hij nu meestal aan. Destijds werd niet geraden dat hij uit Zeeland afkomstig was.
Verder werkte Rien de Jonge mee aan het NCRV-programma 'Tussen Dollard en Schelde'. Eens per maand moest hij daar een humoristisch stukje voor inzenden. Als het de strenge censuur was gepasseerd, aanvaardde hij de reis naar Hilversum voor de presentatie. Een verhaaltje over een ruzie die werd uitgepraat en afsloot met "di moste me dan mès een borreltje op neme" moest eruit. Drank was uit den boze.
Bruiloften
In de jaren na de oorlog was de keuze voor vertier op een bruiloft of een feestelijke avond niet groot. In Zuid-Beveland waren twee bekende duo's actief. Dat was het duo Coppens en Pieterse en Rien de Jonge met Wim de Vos. Dat betekende veel werk in die tijd. Tot ver over de 'grenzen'. Rien de Jonge fietste tot diep in Zeeuws-Vlaanderen, Schouwen-Duiveland en Noord-Beveland. Dat betekende dikwijls dat hij moest blijven slapen. Als dat tenminste goed geregeld was. " 't Ei ok wè 's 'ewist da me mè op gemak nî d'êêste boat ree." Halverwege de jaren vijftig kwam er een auto. Het komt nu voor dat hij op de zilveren bruiloft wordt gevraagd van mensen bij wie hij ook de bruiloft heeft verluchtigd. Ook bezocht hij tal van Zeeuwse Verenigingen in den lande. Amsterdam, Deventer, Nijmegen... hij heeft ze allemaal gehad.
Riens programma is breed. Liedjes, conference en als het een bruiloft betreft, zo nodig ook een polonaise of een of ander spelletje. De liedjes en conferences zijn van eigen hand, maar soms 'vertaalde' hij wel eens een bestaand volksliedje. Zo is het lied 'M'n voader zei lest tegen mien, Arjaen je mô d'uut vrieën gaen, Arjaen je mô d'uut vrieën' Arjaen je mó d'uut vrieën' in veel dialecten bekend en werd het hier dankzij Rien de Jonge een veel gevraagd lied.
Zô is Zuud-Beveland
Ons Eiland stî d'elders in 't land wè bekend
As een streek mie wat koeien en paerden
En vadder wat boertjes mie een pupe in d'r mond
En vrouw'lien'mie een nikke vol kraelen
Eêns vroeg een stads êêrtje uut Olland an mien
"Di is zeker bie julder mè weinig te zien".
Ik gaf um ten antwoord:" Wat docht je?
Kom mè es nî ier voe een tochtje.
Weetje wat a jie es doe most,
Ventje uut de stad?
Kom gerust bie ons es kieke,
Kom d'es nî dat gat.
En kiekt'es nî die mooie bôôgers,
Kiekt'es nî die zee.
En ik wete zeker ventje:
Ons land voal joe wè mee."
A snie me mè kantooi an een dulfkant
En zwêête me soms wè's as paerden
Toch wille me nie ruile mie lui uut de stad
En sliete me liever ier onze jaeren
Want ier è me peeën en ooi en ok vlas
En 's winters dan krupe in ons bommeziene jas
Ier voele m' ons zô vrie as een veugel
En op ons boter'am smaere me reuzel.
Ier in Zééland elte me stuten
Zó mè uut de vuust
Een deksel is bie ons een schele
En kinders dat bin guus
Aardappels noeme m'ier petoaten
En een verke is een keu
En a j't nog nie wist soms
Mien misje noem'k gin Lenie mè Leu.
De vrouw'lien 'bie ons zitte mie plezier
Mie d'r voeten op een werme stove
De veinters die zoeke mie vee vertier
En schiete mie piele en boge
De misjes bie ons bin de schoanste uut 't land
Die ermen dî zou je in biete
Wat dienk j'r van zou j't niks lieke
A je soms bie ons gî keure
Langs een môoîen diek
Mie een misje zonder roaie naegels
Of is dat soms antiek,
Dan ka je d'r gerust van weze
Gelôôft dat noe van mien
Je za nooit gin aar mî vinden
Die a môoîer is om te zien
Hoe het gekomen is dat hij in dialect is gaan opgetreden? "Di kan 'k eigenlijk gin verklaering voe geve. Vanaf 't êêste begun è'k dat edae. Jilles de Puut ei een blauw kiel an, een petje op, een rooie neusdoek rond z'n aols en dan ligt het voe d'and a je dialect spreekt." In het begin sloeg dat erg aan. Als hij 'Bie ons in 't Goese land groeie de stekels an de dulfkant' had gezongen, vroegen de mensen weken later nog 'of a de stekels nog an de dulfkant groeiden'.
Op het toneel hield en houdt hij rekening met zijn publiek. Dat betekent dat hij het geen punt vindt om een en ander wat te vernederlandsen als de omstandigheden dat vragen. Hij treedt tegenwoordig minder vaak op en nieuw repertoire komt er niet veel meer bij. Hii is nu bezig om zijn conferences aan het papier toe te vertrouwen en ze uit te geven. Er verschenen inmiddels twee bundeltjes, Spelerieën en Proatjes in 't klienket. Een derde staat op stapel. We mogen vast weten dat het Op de klapbanke gaat heten en in juni door De Koperen Tuin in Goes wordt uitgegeven.
Rien de Jonge ziet met plezier terug op zijn 'carrière'. Geërgerd heeft hij zich soms aan andere artiesten met wie hij wel eens in een programma zat en die dan een amateur met een dialectprogramma geen 'goeiendag' waardig achtten. Ondanks zijn ruim veertig dienstjaren is bij Rien de Jonge dan ook geen smeurtje van groazigheid te bekennen. "Je mó nie dienkë a je wat bin en dat dienk ik nog steeds nie", is zijn commentaar.
Als Rien de Jonge terugkijkt, ziet hij vanaf eind zestig een verminderde belangstelling voor het Zeeuws repertoire met een opleving rond de uitgave van de eerste Zeeland Plat-platen begin jaren tachtig en nu wederom een nieuwe belangstellingsgolf. Volgens Rien de Jonge ook niet meer dan dat. Het is een aflopende zaak. Aan Rien de Jonge heeft het niet gelegen. Het wachten is Op de klapbanke.
