18 juli 2001 |
Provinciale Zeeuwse Courant op het web |
Geluk komt mooi van binnenuut
"Mien taal is een mengelmoes", zegt Jan van de Velde, "een mengelmoes van culturen." Opgegroeid op Sint Philipsland, Anna Jacobapolder eigenlijk, is hij nu al lange tijd woonachtig in Nieuw-Vossemeer, waar zijn Zeeuwse tongval zich heeft vermengd met de taal van West-Brabant en het algemeen Nederlands. Blijft over, nee heeft zich ontwikkeld, een heel eigen taal, waarin hij liedjes schrijft en zingt. "Het is de klank die het hem doet. Als die er niet is, is het niks."
Enkele weken terug hoorde ik op een ochtend het lied `Mens bluuf jezelf`. Het klonk Zeeuws, het was het niet helemaal. Mooie tekst, mooie muziek, het deed denken aan Willem Vermandere. Alles bij elkaar goed genoeg om erg nieuwsgierig te worden naar de herkomst. Bij Omroep Zeeland wisten ze het allang: Jan van de Velde met een nummer van zijn cd Fiets. Een boeiende cd met veertien liedjes in de taal van Jan van de Velde. Zeeuws klinkend, maar toch ook weer niet helemaal. Taal van de rand van onze streektaal, maar wat doet het er toe als het herkenbaar is, volkomen te begrijpen en mooi? Taal is een middel, geen moeten. En zoals die vrijheid van klank leidt tot een heel eigen geluid, zo schrijft Van de Velde ook. De dwang dat verzen moeten rijmen kent hij niet. Hij schrijft liedjes zoals hij spreekt en als het rijmt is dat mooi mee genomen. "Rijm kleurt", zegt hij, maar het hoeft van hem niet per se. Dat maakt zijn teksten fris en vloeiend. Het valt bij het luisteren eigenlijk nauwelijks op dat regels niet op elkaar rijmen. Dat is bijzonder en het voorkomt clichés die anderen toepassen om het rijmschema op orde te houden.
Jan van de Velde (1954) is al vanaf zijn kinderjaren bezig met muziek. Pingelen op zijn gitaar en alleen voor zichzelf. Na de dood van zijn vader zocht hij naar middelen om zijn gevoelens te verwerken. Het werd een lied en tegelijkertijd de ontdekking van een nieuw middel om stem te geven aan herinneringen, dromen, gedachten. Zo ontstonden liedjes over herinneringen uit zijn kinderjaren, zoals `Fiets` en `Waar ik geboren ben`:
(....) De lucht van strooi en graan in de zeumer
dat bluuft in je gedachten gegrift
Van korte broeken en geschramde benen
van de stoppels op het land waar we dikwijls speelden
De schelphoek waar we altied gingen zwemmen
de geule en als je het goed kon de haven
(....)
Dan lag je daar tussen `t gras
en je hoorde alleen het zingen van de veugels
Dan wast net of je ver van thuuze was.
Ook een warm lied als 'Een durp' over Sint Philipsland verraadt zijn intense beleving van wat hem dierbaar is.
Het is niet alleen herinnering en zeker geen nostalgie wat hem drijft en wat hij bezingt. Hij vertaalt de tijd in authentieke gevoelens. Ook bijzondere figuren uit verleden en heden inspireren hem tot liedjes, waarmee hij zich schaart in de rij van andere streektaalmuzikanten als Gerard van Maasakkers en natuurlijk Willem Vermandere. Een van de vrolijkste liedjes van de cd is `Louw van Thijs`, iemand die volkomen zichzelf placht te zijn. Kinderen op het dorp hoorde hij het refreintje al fluiten. Net zo een lied als `Janus`, een man die kost wat kost zijn eigen gang gaat en maar wat `frottert`:
(....)De mensen die zegge: `Kiek, daar ga Janus`
mee kisten en mee dozen en ze vragen `m goed gek
Dat je zo over de straat mag rijen
vandaag of morgen breekt ie nog zijn nek.
Ter gelegenheid van de herdenking van de ramp van 1953 schreef Van de Velde een lied dat ook op de cd staat. Er verdronken in de rampnacht vijftig mensen in Nieuw-Vossemeer.
(....) Voor de overlevenden de stilte
Wat eeuwig bluuft is hun verhaal.
Fuuftig kruzen op een rij.
De cd bevat veertien nummers, bijna een uur muziek. De titel verwijst naar zijn kinderjaren, maar voor hetzelfde geld had hij Bluuf jezelf kunnen heten. Als er een boodschap is, is dat het wel. 'Geluk zit niet alleen in bezitten, nee da komt mooi van binnenuut', zijn de laatste regels ervan.
Hoewel hij niet vaak optreedt, heeft Jan van de Velde de ervaring dat zijn liedjes iets doen met mensen. Ze reageren soms pas later en vertellen wat een lied hen gedaan heeft. "Ze herbergen iets universeels waarin mensen zich herkennen, zich even aan vast kunnen houden, iets aan hebben." Ook een lied als `De man van Nazareth` wordt op een juiste wijze aangevoeld. Het verwoordt wat veel mensen denken en geloven. `De zekerheid van ons bestaan die alles zo belet. Is er een antwoord op de vraag deur de man van Nazareth?`
Muzikanten
Van de Veldes liedjes groeien als het ware in zijn hoofd. "Na een tijdje rolt het eruit. De puzzel valt op zijn plaats. Mijn vrouw luistert als eerste en zegt rechtuit wat ze ervan vindt." Hij zingt ze in op band en daarna wordt een arrangement gemaakt voor de inmiddels vaste groep muzikanten. Teksten van derden gebruikt hij nooit. "Je vindt je emotie er niet in terug. Het gaat om eigen dingen, verhalen. Die komen zomaar niet uit de lucht vallen."
Er is heel wat aanmoediging nodig geweest om hem tot een eerste cd te krijgen. De ervaringen zijn positief. Met name komt dat ook door de goede samenwerking die er ontstaan is met de muzikanten die hem begeleiden. Onder de aangezochte musici is eenheid ontstaan en de fraaie arrangementen voor gitaar, dwarsfluit, klarinet, viool en cello van Tilly Verbraak komen passend en professioneel over. Er zijn dan ook al plannen in de maak voor een vervolg. Optreden doet hij ook. Zo nodig alleen met zijn gitaar, maar liever met het hele orkest. Alleen de tijd! Hij heeft een baan bij de post, heeft een praktijk als klassiek homeopaat en schildert.
Dit najaar zal hij zeker in Zeeland te horen zijn. In `t Kerkje van Ellesdiek komt er in elk geval een optreden, compleet met orkest.
Eindelijk weer talent dat toegevoegd kan worden aan de kleine schare van zangers die iets hebben met streek en streektaal. Van de Veldes nummers zijn kruiden voor de ziel. Bijwerking: geen. Ja toch, ontroering en genot.
Engel Reinhoudt
De cd 'Fiets' van Jan van de Velde is te bestellen bij de zanger zelf en kost dan ƒ 29,50, exclusief verzendkosten. Telefoon: 0167-503104. E-mail: jan.velde@planet.nl. De cd is ook te koop bij De Drukkerij in Middelburg.
