14 december 2006 |
Texelse Courant op het web |
Gelein Jansen presenteert opvolger woordenboek
Dertien jaar na het Tessels Woordenboek is er een opvolger. Net als het in 1951 verschenen ’t Tessels van dr. S. Keyser vertaalt de nieuwe uitgave woorden en begrippen van het Texels naar het Nederlands. Als extraatje voegde samensteller Gelein Jansen twee volksverhalen van W. Mets Tzn. toe, ‘vertaald’ in het Texels. ‘Ik ben eigenlijk altijd met taal bezig.’
Het nieuwe woordenboek is niet los te zien van het vorige, dat in 1993 werd gepresenteerd en waarvan binnen een mum van tijd alle exemplaren waren uitverkocht. Opvallend, zo leek het, want mede door de invloed van televisie en andere moderne communicatiemiddelen leidde het Texels al jaren een kwijnend bestaan. Deskundigen voorspelden zelfs dat geen enkel (Nederlands) dialect op den duur zou overleven. Toch was het succes ook weer geen heel grote verrassing, want de samensteller had de tijdgeest mee. Als tegenbeweging van de mondialisering ontstond in de laatste decennia van de vorige eeuw een toenemende behoefte aan een eigen identiteit. Dialectgroepen en historische verenigingen vormden daar belangrijke exponenten van, evenals het gebruik om op bruiloften en partijen een sketch in dialect op te voeren. Ook (toenmalig) hoofdredacteur van de Texelse Courant Frans Hopman liet zich inspireren. Hij wijdde een bijna paginagroot artikel aan het woordenboek en schreef de inleiding in het Texels.
Een belangrijke reden voor het succes vormden ook de ruim 1100 sèèggies die Jansen achterin zijn werk had opgenomen, gezegden die op kleurrijke en kernachtige wijze veel duidelijk maakten over de cultuur en gebruiken op het Texel van vroeger. Kritiek was er nauwelijks, al weigerden sommige ‘echte’ Texelaars Jansen helemaal serieus te nemen omdat hij is opgegroeid in Eierland, ‘boven de Rugediek’, waar volgens hen minder authentiek Texels werd (en wordt) gesproken. Wél hout sneed het commentaar dat het Tessels Woordenboek alleen Nederlandse woorden in het Texels vertaalt en niet andersom. Wie op zoek was naar de Nederlandse vertaling van een Texels woord was vaak lang (en zonder succes) aan het bladeren.
Hoewel hij er zelf al snel van overtuigd was dat er ook een Texels-Nederlandse versie moest komen, heeft het boek nog lang op zich laten wachten. Acht jaar geleden werden Jansen getroffen door een hersenbloeding. Met ernstige gevolgen, want enige tijd werd zelfs gevreesd voor zijn leven. Nadat zijn situatie wat stabieler was geworden, kreeg hij te horen er niet op te moeten rekenen dat hij ooit nog tot veel in staat zou zijn. Dat bleek mee te vallen. Mede dankzij een ijzeren wil en discipline keerde hij al snel terug in het maatschappelijk leven. Hij werd niet alleen weer actief voor het Luchtvaartmuseum, maar begon ook weer lezingen en excursies te verzorgen. Bijzonder is dat hij daarbij niet is gekluisterd aan een rolstoel. Maar dat er van zijn hand toch een vervolg op het Tessels Woordenboek is verschenen, mag gerust een klein wonder worden genoemd. ‘Ik heb er jarenlang consequent elke dag aan gewerkt. Een grote handicap is dat ik moeite heb met lezen. Ik ben snel moe en dan kan ik de letters niet goed meer zien.’ Maar hij haast zich met de mededeling niet te willen klagen. ‘Het gaat eigenlijk erg goed. Zelfs een concert van de Dubliners bezoeken en daarna nog even gezellig met de muzikanten bijpraten is geen groot probleem meer. Ik moet alleen soms keuzes maken en ervoor zorgen dat ik voldoende rust neem.’
Het nieuwe woordenboek bevat legio woorden die bijna niemand meer kent. Jansen gebruikte diverse bronnen. Voor de editie van 1993 nam hij al de complete verzameling van dr. S. Keyser uit 1951 over en zette deze over in een gebruiksvriendelijker en moderner spelling. Daarnaast beschikte hij onder meer over een woordenlijst van S. de Boer, die tussen 1892 en 1901 schoolmeester in Den Burg was. Waardevol waren eveneens de woorden die redacteuren Gijs en Johan Duinker in de jaren dertig in de Texelse Courant publiceerden met het verzoek om aanvullingen en kritiek. Deze waren al eerder verzameld door mejuffrouw dr. E.M.A. Timmer, een oud-Texelse die conservator van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag was. ‘Ze verschenen in een serie, Waarde Duunker, door de Duinkers waarschijnlijk opgezet om het dialect er een beetje in te houden.’ Onmisbaar waren ten slotte de bijdragen van de dialectgroep van de Historische Vereniging waarvan naast Jansen zelf ook Marie Bakker-Zijm, Gré Dros, Annie Dogger, Riet Groeneveld-Visser, Hanna van Heerwaarden, Wil Kikkert-Duinker en Gerard en Jan Kuip lid zijn. ‘We bespreken er woorden die iemand ergens gelezen heeft of zich van vroeger herinnert. We zijn best kritisch, want ze komen pas voor het woordenboek in aanmerking als ten minste twee leden het woord kennen.’ Dat het Texels langzaam maar zeker uitsterft, blijkt uit het feit dat de afgelopen jaren nauwelijks meer nieuwe woorden zijn gemaakt. ‘Rabgras, in de betekenis van betontegels, is één van de laatste. Vaak zijn het woorden met een humoristische inslag.’
Als extraatje heeft Jansen dit keer twee verhalen toegevoegd van W. Mets Tzn. ‘Hij heeft tussen 1910 en 1920 een reeks boekjes met volksverhalen geschreven. Die waren voor een breed publiek bedoeld en kostten daarom ook maar 15 tot 20 cent. De meeste verschenen vlak voor Sinterklaas. De opbrengst was bestemd voor het Weduwen- en Weezen Fonds Texel’s Belang.’
Ondanks de Texelse setting schreef Mets de verhalen in het Nederlands. Jansen droeg zorg voor een ‘vertaling’ in het Texels. ‘Dat vind ik leuk om te doen. Ik zette eerder al verhalen van Herman-Pieter de Boer in het Texels over. Hetzelfde ben ik aan het doen met Zuid-Afrikaanse liedteksten van Gert Vlok Nel. Ik heb een hele map verhalen, ook zelfbedachte, waaruit ik put bij voordrachten. De laatste tijd ben ik ook bezig met liedjes en gedichtjes, bestemd voor zangeres Nel Bruin. Ze heeft beloofd er bij de presentatie één te zingen, vertaald uit het Fries. Ik ben eigenlijk altijd met taal bezig. De laatste tijd heb ik veel contact met een man op Urk die psalmen in dialect heeft vertaald. Ik speel nu met de gedachte bijbelgedeeltes in het Texels over te zetten. Ach, er is zoveel leuks te bedenken. Ik ben nog lang niet klaar.’
Het Texels-Nederlands woordenboek is een uitgave van Langeveld en de Rooy en vanaf zaterdag (vandaag) verkrijgbaar in de boekwinkel. Een paperback kost €22,50, een luxe gebonden editie €29,50. Daarnaast is er een cassette, waarin ook de Nederlands-Texelse editie zit. Deze is alleen te verkrijgen in een luxe editie en kost €59,50.
Joop Rommets
