TIJDSCHRIFT
VOOR FOLK EN
WERELDMUZIEK
nummer 49, februari / maart 1997 |
NEWfolkSOUNDS op het web |
We zijn echte Brabanders, dus we zien wel hè!
Ver voordat Germanen in uitgeholde boomstammen de grote rivieren kwamen afzakken, woonden er al Kelten in het oostelijk deel van de streek die tegenwoordig Noord-Brabant heet. Niet verwonderlijk dus, dat de nazaten van dit muzikale volk nog steeds muziek maken. Je vindt ze in alle delen van het voormalige hertogdom: het Markiezaat, de Baronie, de Peel en de Kempen. Maar vooral in de Meierij en langs de Maaskant kom je streektaalzangers tegen. Ook buiten de carnavalstijd wordt er luidkeels gezongen, in steden maar vooral in de dorpen.
De Provincie
Het tegenwoordige Noord-Brabant is eigenlijk bij de vorming van de Bataafse Republiek ontstaan. 'Daar moet op gedronken worden' heeft men tweehonderd jaar later bedacht in het Land van Bier en Balkenbrij. Maar bij een feest hoort muziek. Dus zijn er ter gelegenheid van het dubbele-eeuwfeest nogal wat cd's geproduceerd; ook in streektaal. Één van die schijfjes heet "Brabant op zijn breedst". Tegelijk met de cd is een boek uitgegeven met dezelfde titel. De bundel bevat Brabantse verhalen van streektaalschrijvers. Op de jubileumschijf staan artiesten en groepen die (overigens niet allemaal) in het dialect zingen. Volgens de producent, Joseph Aldenzee, ontstonden indertijd zijn streektaalproducties uit nood: "Eigenlijk is het gekomen omdat ik als Brabander in Limburg woonde. Ik kon nooit een stukje dialect krijgen. Dus dacht ik: dan doe ik het zelf". Ondertussen is de productie wel gegroeid: "Ik heb een eigen studio daarom kan ik dat doen. Als ik het op commercieel geschoeide leest zou moeten doen, om dat te financiëren, dan kan ik het gewoon schudden". Aldenzee heeft ondertussen wel wat artiesten om zich heen verzameld: "Bijna iedereen in Brabant die dialect zingt en die wat voorstelt, zit bij ons in de stal." Enig economisch gevoel is hem dan ook niet vreemd: "Ik ben marktleider in Brabant". Maar waar zit dan de rest van de streektaalartiesten?
De circuits
In Brabant kun je eigenlijk spreken van streektaalcircuits. Brabantse avonden worden georganiseerd met drie of vier artiesten op een avond. Dat zijn overigens niet alleen zangers. Daar zitten soms ook verhalenvertellers en muzikanten bij. De zalen zitten bomvol, met name in Noord-Oost Brabant. Dit fenomeen speelt zich af rond twee gangmakers. De een is de al genoemde Joseph Aldenzee. Cor Swanenberg, in het dagelijks leven leraar Engels, is de andere: "Als ik de provincie Brabant in het kort moet samenvatten, zit het vooral in het Oosten. Dat is gewoon, al lang een feit". Swanenberg is (meer dan Aldenzee) op de streektaal zelf gericht. Hij was één van de motoren achter het boek "Brabant op zijn breedst". Cor Swanenberg die zelf ook zingt, heeft samen met enkele anderen, een alternatieve jubileum-cd gemaakt ter gelegenheid van het tweede provinciale eeuwfeest. Op 'n Toerke Brabant' staan zestien groepen en artiesten die in het Brabants zingen. De cd gaat, in tegenstelling tot de Aldenzee-productie, vergezeld van een tekstboek. Swanenberg: "Voor dialect achten we dat van kardinaal belang."
De artiesten
De artiesten die in die streekcircuits meedraaien zijn nogal verschillend. In de Aldenzee-stal is de band OEF prominent aanwezig. Deze groep sluit qua stijl vooral aan bij de carnavalstraditie in de provincie. Maar ook ouwe getrouwen laten van zich horen. Smidje Verholen, één van de weinige groepen uit West-Brabant, draait al jaren mee. Deze groep zingt, evenals Dikke Mik uit Nuenen en Linnegoewd uit Berlicum ook traditioneel materiaal.
| BRABANTSE ARTIESTEN | |
|---|---|
| Peter Aarts | Deurne |
| Johan Biemans | Bergeijk |
| Noud Bongers | Lith |
| Huub van Eynthoven | Eindhoven |
| Lya de Haas | Vinkel |
| Henk Habraken | Dither |
| Jo van Heeswijk | Vorstenbosch |
| Lambert van Hintum | Berghem |
| Dorien Janssen | Reusel |
| Will Jonkers | Schijndel |
| Gerlof Jorritsma | Bergen op Zoom |
| Annelieke Merx | Zeeland |
| Gerard Schalks | Liempde |
| Jo Spierings | Den Dungen |
| Cor Swanenberg | Middelrode |
| Wout van Venrooij | Loosbroek |
| Marie-Christien Verstraten | Volkel |
| Nico v.d. Wetering | Sint Oedenrode |
Maar ook zijn er vreemde gezelschappen zoals d'n Broelie. Swanenberg: "Het is een Frans woord. Broelie betekent eigenlijk rommel of rotzooi. Als het hier een chaos is dan zeggen ze: wat 'ne Broelie." Deze muzikale ploeg bestaat uit een klassieke zanger, een veearts, een journalist en een bakker.
Dan zijn er nog Gerard Schalkx die zingt bij zijn eigen gemaakt orgel en de groep Schik waarin een drietal blinden uit Grave aldus Swanenberg: "Blinden dat is dus in De Graaf een begrip. Eigenlijk zou je die ooit gezien moeten hebben. Die hebben een vel braille op hun buik en daar lezen ze dus met de vingers vanaf. Dat is wel iets bijzonders."
Opvallend in de Brabantse streektaalzang is ook de woordkeus. Waar in Drenthe of Twenthe lieflijke teksten en innemende muziek hand in hand gaan, zet in het katholieke Brabant niet alleen de muziek de toon maar ook het taalgebruik. Een goed voorbeeld daarvan is 'Och lul nouw niej', maar vooral 'Nor de Klote' van het trio Linnegoewd:
"...God minse, verdomme nog, doeter wè òn
vur dè't gelijk nor de kloote zal gòn..."
Het maken van zo'n nummer gaat volgens Ans van Pinxteren, zangeres van de groep, simpel : "Teksten schrijven kunnen we helemaal niet. Dus we krijgen van deze en gene wel eens teksten. Jan Brands die heeft thuis zo'n keyboardje en die gaat een beetje zitten stoeien tot vervelens toe van de buren. Dan komt die hier op de repetitie en dan zegt ie 'Goh ik denk dat ik iets moois heb' Dat heeft die op een bandje gezet. Dat klinkt dan nergens naar want ik ben tegen dat elektronische gedoe. De accordeonist neemt dan een stuk over. Het bandje wordt stopgezet en we beginnen. Dan groeit het tijdens de repetitie". En over die werkwijze zegt ze: "We zijn rasechte brabanders dus we zien wel, hè! Zo werken wij."
Buitenbeentjes
Linnegoewd beweegt zich in de eerder genoemde circuits maar er zijn ook groepen in Brabant die daar niet toe behoren en hun eigen weg gaan. Zo is er, al meer dan twintig jaar, Ut Muziek van Harrie Franken uit Bergeijk. Franken is allereerst volksliedverzamelaar. Al zo'n 12000 liederen heeft hij gevonden. Daarvan is nu zo'n 10 procent gepubliceerd. Franken is niet direct op de streektaal gericht maar meer op de traditie: "Voor mijzelf is het niet zo belangrijk of iets in de streektaal is, in het Nederlands of het Engels. Dat doet mij eigenlijk niet veel. Ik ben iemand die de Brabantse liederen vastgelegd heeft. Maar ik vind niet dat liederen in het dialect gezongen moeten worden. Vroeger gebeurde dat automatisch als men dialect sprak of op de feestjes dan zong men in het dialect. Het dialectlied is maar een heel klein deel van het lied-repertoire, ook de Brabantse liederen. Ik geloof dat meer dan vierennegentig procent niet in het Brabants is, maar gewoon Nederlandse liederen zijn. Ik zing zelf heel graag in het dialect maar dat komt omdat het mijn moederstaal is en daar blijft het dan ook bij. Wij willen muziek maken om er wat over te vertellen aan mensen die geïnteresseerd zijn in de achtergrondinformatie. Bij heemkundige studiekringen treden we nog al eens op en dat is voor ons het leukst."
Een ander buitenbeentje is Eendragt. Deze twee zingende gitaristen waren meer dan vijfentwintig jaar geleden al met volksmuziek bezig. Ze vormden een volksmuziekgroep: drie mannen en een vrouw. Legendarische groepen als Fungus en Wargaren moesten nog opgericht worden. Volgens gitarist-zanger Legs Boelen zijn ze indertijd gestopt: "Op het hoogtepunt, toen wij vonden dat de volksmuziek wat padvinderachtig werd". Ook Erik Pullens is er nu weer bij volgens Legs: "We hebben op een gegeven moment zo'n anderhalf jaar geleden elkaar weer ontmoet. En we hadden zoiets van Goh, ik zou daar best weer iets mee willen gaan doen. Niet uit nostalgisch oogpunt om te gaan hangen op wat wij toen gedaan hebben. Maar juist om, zeg maar, de ontwikkeling die Erik heeft doorgemaakt en mijn ontwikkeling weer eens bij elkaar te zetten en te kijken wat we met die dingen van toen, opnieuw of nieuw kunnen doen. Wat we daar anders mee kunnen doen. Het was niet de bedoeling om er een soort flauwe reünie van te maken. Dat vonden wij beiden niet interessant. We hadden zoiets van: we gaan ermee aan de gang. Gaat het die richting op dan stoppen we er mee. Heeft het iets van dat er nieuwe elementen in kunnen gaan spelen dan vinden wij dat interessant. Nou dat is ook wat we gedaan hebben."
Legs ziet een cd niet zitten. Wat grinnekend vertelt hij: "Ja ach, wij spelen het liefste echt, gewoon aan de keukentafel, bij het haardvuur, liefst ook nog zonder versterking, buiten op een feest. Dat vind ik het fijnste eigenlijk om zo te spelen. Er gaat een bepaalde mystificatie vanuit wanneer er nog geen cd is. Want tegenwoordig maakt iedere harmonie en iedere groep op de hoek een cd. Dus, och ik zal niet zeggen dat we dat uitsluiten maar we zijn er helemaal niet mee bezig".
Ook volgens Harrie Franken kent de handel in cd's meer lasten dan lusten: "Aan een cd zijn we niet begonnen want het is toch de commercie die er dan weer tussen zit. Je moet, een gedeelte althans, afnemen en proberen te verkopen. Bij optredens moet je ze meesjouwen en dat willen we eigenlijk ook helemaal niet.
Het trio Treveris is in muzikaal opzicht een buitenbeentje in het streektaalcircuit. Twee begeleiders ondersteunen zangeres Marja van Trier die in kleinkunststijl menselijke en Brabantse situaties bezingt. Ondertussen is Marja ook buiten Brabant bekend want op het streektaalfestival in Oldeberkoop vorige zomer, bleek zij een groot succes. Zij kreeg daar bovendien de tweede prijs voor het ter gelegenheid van dat Open Stal-festival uitgeschreven tekstwedstrijd:
"óópen.
óópen oe.
óópen oew óógen.
óópen oew hart ies.
Kekt in oew óógen
óópen stal...."
Maar ook in haar eigen regio is zij succesvol. Vorig jaar heeft zij voor haar prestaties op het streektaalfestival van Lieshout de 'Penning voor het lied' verdiend.
De toekomst
De rol van de radio is bij regionale muziek van cruciaal belang. In het verleden heeft Omroep Brabant veel aandacht besteed aan deze vorm van muziek, maar lijkt zich daaruit volgens sommigen wat terug te trekken. Harrie Franken verwoordt het zo: "Omroep Brabant heeft indertijd heel veel invloed gehad, ook op de verspreiding van de traditionele muziek. Daardoor zijn ook weer veel groepen begonnen. Maar Omroep Brabant heeft dat ondertussen ook een beetje afgestoten." De nieuwe Brabantse streektaalmuziek floreert weliswaar maar de traditionele muziek kwijnt weg aldus Harrie Franken: "In Bergeijk is een soort klein theater. Ik denk dat ze bijna twintig jaar draaien en de eerste tien jaren is bijna allemaal volksmuziek wat daar optrad. En als het nu nog één groep in de twee jaar is, dan is het op. Het is nu allemaal kleinkunst en theater en dergelijke. De volksmuziekgroepen zijn weg."
| BRABANTSE GROEPEN | ||
|---|---|---|
| D'n Broelie | Vorstenbosch | |
| Eendragt | Nieuwkuijk | |
| De Engeltjes | Liempde | |
| 't Kumt Vanéiges | Berlicum | |
| Linnegoewd | Berlicum | |
| Dikke Mik | Nuenen | |
| De Noot | Vlierden | |
| De Platte Ribben | Empel | |
| Petazzie | Helmond | |
| De Revuo's | Lith | |
| Schik | Grave | |
| Smidje Verholen | Roosendaal | |
| De Sjawi's | Valkenswaard | |
| Treveris | Loon op Zand | |
| Teuntjes Deuntjes | Udenhout | |
| Ut Muziek | Bergeijk | |
Ook Legs Boelen heeft iets nieuws bedacht: "We zijn op het ogenblik met een interessant project bezig". Hij wil liedjes uit hun eigen repertoire muzikaal laten begeleiden door groepen die uit andere landen komen: "Daarvoor ben ik momenteel groepen aan het benaderen. Ik ben nou bezig met een heel goed krontjongensemble, dus een Indonesische groep. En zo ben ik bezig met een Vietnamese groep; misschien ook nog een Russische groep maar in ieder geval zoveel mogelijk in Brabant woonachtige buitenlandse groepen." Er worden wel muzikale voorwaarden gesteld. De groep moet akoestisch zijn en warme huiselijkheid uitstralen. Dus volgens Legs: "Ze moeten eigenlijk een beetje werken zoals wij, bijna in een huiselijke kring." Met de groepen wordt een presentatie gehouden. E.e.a. mondt uit in een integratieproject aldus de Eendragtmuzikant: "Waarbij je dus een heleboel mensen van verschillende herkomst bijeenbrengt onder de noemer van het Brabantse lied. Daar zijn we momenteel mee in de weer".
Het duurde tot 1806 dat 'Bataafs-Brabant' de naam 'Noord-Brabant' heeft gekregen. Over een kleine tien jaar kan er dus weer een feestje worden gevierd. Nu is nog onduidelijk welke muziek bij die festiviteiten zal klinken. Wordt het nog meer streektaal(circuit)muziek of wordt het traditionele muziek in een modern of eventueel exotisch jasje? Wie weet. Gevierd zal het worden.
LEZEN....
Harrie Franken: Liederen en dansen uit de Kempen (Brabants Heem, 1987)
.... en LUISTEREN:
O.a. Dikke Mik, Smidje Verholen, Linnegoewd en Treveris: Brabant Breedste, (CCD 11696);
O.a. Lya de Haas, D'n Broelie, Marie-Christien Verstraten, Dorien Janssen, Gerard Schalkx en Schik en Cor Swanenberg: 'n Toerke Brabant, (AMR-SSR 55 20882);
O.a. D'n Broelie en Annelieke Merx: Kloaren Blom... en Dikke Mik, (CCD 11295)
Dommelvolk: De eerste verzamelaar, (CCD 10293);
Lya de Haas: 'n Lutske me' Lya's en Blef nog efkes, (AMR 931003/909514)
Eendragt: Eendragt maakt muziek, (Cassette, Eigen beheer);
Gerard van Maasakkers: Iets van April en Boot 7, (MWCD 1007/1009);
Linnegoewd: Linnegoewd (CCD 10196);
OEF: Uit de kunst en 5841, (CCD 10194/10296);
Treveris: Treveris, (VISCO 010394-JV);
Thieu Sijbers: Gaondeweg... dichterbij, (CCD 10693);
Smidje Verholen: D'n duvel en z'n ouwe moer, (CCD 11395).