Nieuwsblad
van het noorden

20 maart 1998
opgegaan in het Dagblad van het Noorden

Een Rockopera
over hoe het
nu verder moet
met Veendam

De eerste Groningstalige
rockopera heet Gröpera

Siebrand Vos

In het 'joar twijdoezend zoveul' is het hele Noorden volgebouwd en zal Veendam niet meer bestaan. Zo althans beschrijft Bert Bos van de popgroep Hopeloos Olderwets de toekomst in de Groningstalige rockopera Zool'n In 't Park. "De Parkstad maakt dan deel uit van de gemeente Eems-Dollard Delta, die bij een Verenigd Europa hoort en Leer als hoofdstad heeft." De eerste 'gröpera' beleeft vanavond in Delfzijl een try-out en gaat morgen in Veendam in première.

'Jullie staan er bij als zoutpillaren... Bewégen... Hou in de gaten dat je met een rockopera bezig bent en niet amateurtoneel." De strenge stem van lichtman David Woltinge, die ergens van boven het toneel lijkt te komen, laat er geen misverstand over bestaan: er moet vijf dagen voor de première nog flink worden gezwoegd door de cast van de eerste Groningstalige rockopera, Zooln in 't Park.
Gelukkig zorgen de futuristische kostuums - het stuk speelt in de verre toekomst - voor wat afleiding. Hoe zal bijvoorbeeld een journalist er over 100 of 200 jaar uitzien? Tebbe Krijgsheld, in het dagelijks leven onderwijzer te Veendam, lijkt nog het meest op een acteur uit Star Trek: strak in het futuristische stretchpak gestoken, 'zendbeugel' met rode flikkerlichtjes op het hoofd.
We leven de dinsdag voor de première. De Veendammer popgroep Hopeloos Olderwets en zes bevriende acteurs uit de wereld van kleinkunst en amateurtoneel hebben het rijk alleen in de grote zaal van De Molenberg in Delfzijl. Enthousiast bewondert men om te beginnen elkaars zelfgemaakte pakjes. Ook Genet Venema, Gré Lutgert, Rob Eisses, Ankie Bos en Henny de Graaf zien er blits uit. En dat moet ook, want de tijd staat niet stil in dit stuk. Zelfs niet in Veendam, waar de roerige geschiedenis zich afspeelt.

Bert Bos, huiscomponist van Hopeloos Olderwets en de geestelijke vader van de eerste Groningstalige rockopera, valt wat uit de toon met z'n ruitjeshemd en spijkerbroek. Hij gaat dan ook door voor de denker van de groep. De strekking van het verhaal is helemaal niet gezocht, stelt Bos. Het slag mensen dat zich nu kwaad maakt over de Blauwe Stad, mensen zoals hij dus, kan z'n lol in de toekomst helemaal wel op, weet de Veendammer muzikant. Want in de verre toekomst, "in het joar twijdoezendzoveul", zal heel Groningen vermoedelijk totaal volgebouwd zijn.
Nederland is dan inmiddels opgegaan in een grote Europse Economische Associatie, iets waar Bos - ambtelijk secretaris van de ondernemingsraad van AVEBE en tot voor kort PvdA-raadslid - niet bijster gelukkig mee is. Hij ziet de bui al hangen. "Ik heb voor zo'n invalshoek gekozen om duidelijk te maken dat de verzakelijking waarschijnlijk steeds verder zal gaan. Misschien komt het 'sociale' wel terug, maar waarschijnlijk is dat niet. Ik denk dat het een heel zakelijk 'economisch gebeuren' wordt, nog veel meer dan dat het nu al is. De gemeenten zoals we die nu kennen, zijn er dan al lang niet meer - die zijn veel groter geworden. Dit verhaal speelt in de Eems-Dollard Delta, een gemeente die zich ruwweg uitstrekt van Oldenburg tot Groningen. Er worden vijf talen gesproken: Duits, Engels, Frans, Frans en Nedersaksisch. Leer is de hoofdstad waar het bestuur zetelt."

Bos vervolgt zijn tot rockopera bewerkte doemscenario, dat overigens met veel spelplezier op de planken wordt gebracht. De hele gemeente is zo goed als volgebouwd, op een paar stukken na, waar zowaar nog wat landbouw wordt bedreven. Er ontstaat een groot tekort aan woningen in de hele Nederlandse Delta. "De problemen die het Westen nu kent, zijn al helemaal naar het Noorden en Oosten opgeschoven. Er zijn nog maar twéé plekjes waar eventueel gebouwd zou kunnen worden. Twee parken in Veendam: het Evert Bos Plantsoen achter het huidige gemeentehuis en recreatiepark Borgerswold. Het verhaal gaat over hoe het nu verder moet met Veendam, waar dan al 85.000 mensen wonen. Over de strijd tussen een actiegroep en een projectontwikkelaar die ook deze laatstje stukjes groen wil opofferen."

Het idee voor Zool'n in 't park deed Bos op tijdens een vakantie op Malta. Een mooi eiland, waar je evenwel van geen enkel punt over het eiland kunt kijken, zonder dat je uitzicht wordt verstierd door woningen. Terwijl het toch ooit heel bebost was. Is Malta niet het voorland van Noord Oost Nederland, vroeg hij zich af. Hebben Groningen en Drenthe, zeker vergeleken bij menige andere provincie, dan niet zeeën van ruimte? Bos denkt dat dat op een misverstand berust. Iedere gemeente en provincie heeft zo z'n eigen nieuwbouwplannen. de Blauwe Stad is maar één voorbeeld. Andere uitbreidingen gaan zo geleidelijk dat je ze niet eens meer opmerkt. Dat bleek wel toen de Canadese bevrijders hier ooit eens op bezoek kwamen, zegt Bos. "'Als Nederland in 1945 zo groot was geweest als nu, dan hadden ze het nooit zo kunnen redden', zeiden ze."
Maar Delfzijl loopt toch leeg, terwijl belangrijke bedrijven en instellingen zich hier maar niet willen vestigen, of, erger nog, zelfs weggaan? "Je moet denken aan een periode van 100 á 200 jaar. Ik geloof dat Nederland langzaamaan zodanig dichtslibt, dat ze hier op termijn wel naar toe zullen moeten komen. Dat is misschien de positieve kant van de medaille..."

Anderzijds mogen we ook weer niet te zwaar tillen aan dit verhaal, bezweert de componist. "Het is in de eerste plaats amusement, popmuziek in de Groningse taal, met een thema dat actueel blijft. En voorzover ik weet, is het de eerste eerste keer. Gröpera hebben we hem daarom maar genoemd."
Verwijzingen naar bestaande Groningse situaties zitten er echter niet in het stuk, dat, afgezien van de thematiek en de muziek, met één been in het dorpstoneel staat. AVEBE wordt zelfs tussen de regels door niet genoemd ~ niet onlogisch gezien de recente ontwikkelingen natuurlijk - zoals ook actievoerster Katrien Kinze niet is gebaseerd op een historische figuur á la Gé Lamain en haar strijd tegen het stinkende afvalwater.

De keus om de rockopera in het Gronings te schrijven, was eigenlijk heel logisch. Met Hopeloos Olderwets hadden ze op geen gegeven moment al besloten op het dialect over te stappen. "We noemen dat V.G.G.R., een nieuwe term die staat voor op 'volwassenen gerichte Groningstalige rockmuziek."' In het Gronings schrijven gaat hem sowieso gemakkelijk af, zegt Bos, die niettemin vermoedt dat zijn grammaticale prestaties verre van perfect zijn. "Ik schrijf ook niet per se in het Veenkoloniaals. Als 'oet' beter rijmt dan 'uut', dan wordt het 'oet'. Al zegt de Veendammer 'uut'." De taal is hoe dan ook zo dat ze het stuk tot aan de grens van Zuid-Drenthe kunnen spelen, vermoedt hij.

Librettist Bos kent het fenomeen rockopera voornamelijk van de televisie. Het is echter typisch iets uit de late jaren '60 en de vroege jaren '70, wat mooi aansluit bij het soort gezellige muziek dat ze maken, denkt hij zelf - ze hebben zich tenslotte niet voor niets Hopeloos Olderwets genoemd. Tommy van The Who en Jesus Christ Superstar mogen daarbij de bekendste rockopera's zijn, Bos is vooral fan van de conceptplaten van The Kinks. Wat heet, hij vindt bijna alles van Ray Davies goed. "Van Arthur and the decline of the British Empire tot Preservation Act I enII. Ray Davies schreef tot op zekere hoogte maatschappijkritisch, maar ook geestig en soms een beetje cabaretesk. Zijn liedjes zijn meestal vrij eenvoudig - dat hoort ook bij popmuziek, vind ik - maar gaan toch weer verder dan het drie simpele akkoordenwerk. Mooi is vooral dat er een verhaal inzit, dat hij die platgetreden paden van de pop probeert te mijden."
Aanvankelijk wilden ze Zool'n in t park alleen met de band opvoeren. Maar toen iemand met het idee kwam er een theatervoorstelling te maken, stapten ze daar snel vanaf. Het enthousiasme in hun omgeving was zo groot dat ze binnen de kortste keren een hechte ploeg hadden gevormd. "Dit vonden we allemaal een leuk idee. En spannend hè. En ook wel een beetje griezelig, trouwens. Operettes zijn wel in het Groningens gedaan, maar zoiets als dit is er voorzover ik weet nog niet eerder geweest."

Voor Rie Venema (regie en vormgeving) was zelfs de rock an sich nieuw. Ze moest er erg aan wennen, bekent ze, ook al maakt Hopeloos Olderwets een tamelijk beschaafde variant met de nodige ballads en close harmony vocalen. Venema - "40 jaar ervaring in de wereld van het amateurtoneel, operette en koren" - raakte met name enthousiast door het onderwerp, het milieu, en de inzet van de spelers. Ze wordt geassisteerd door Janka Rubingh, die tevens alle teksten in de correcte Groninger spelling overzette.
Eindelijk begint het er nu pas enigszins op te lijken. Maandenlang heeft ze met de groep en de zes acterende vocalisten moeten oefenen in de kelder onder het gemeentehuis in Veendam, het thuishonk van het door gemeentearnbtenaar Koos van Sprundel opgerichte Hopeloos Olderwets.
De overgang naar een heus theater als De Molenberg brengt prompt de nodige kinderziekten aan het licht, die waar mogelijk ook door ervaren rotten als toneelmeester Jan Dijk en lichtman David Woltinge worden bijgestuurd. Tebbe Krijgsheld heeft bijvoorbeeld zichtbaar moeite met de synchroniteit van danspasjes en armgebaren, terwijl zich hier en daar gevallen van Jerney Kaagman-motoriek openbaren. Met inzet en enthousiasme kun je evengoed een heel eind komen, gelooft Venema. Ze heeft er alle vertrouwen in. "U zult versteld staan hoe ze voor de dag zullen komen."

Zool'n in 't park wordt met veel zelfwerkzaamheid geproduceerd en dat moet ook wel, want de gemeentesubsidie en de sponsorbijdragen waren bescheiden. Fotografe Sita Tjebkema is bijvoorbeeld de vriendin van bassist Koos Brandsma. Zij tekende voor de dia-projecties op het achterdoek. "Je ziet achtergronden met veel futuristische huizenbouw, de Kubuswoningen in Rotterdam natuurlijk. Kattenbroek in Amersfoort, die wijk van die Indiase architect die ook de Bijlmer gaat opknappen."

Hopeloos Olderwets - verder bestaand uit drummer Gerard Dekens en toetsenist Jan Veenkamp - is reeds goed ingespeeld. Van de zangergitaristen Koos van Sprundel en Bert Bos wordt echter nog iets anders gevraagd: ze hebben ook nog een rol en moeten af en toe naar voren stappen. Van Sprundel is duidelijk het podiumbeest van het stel. Hij schudt bezeten met zijn heupen en zwiept meer dan eens het hoofd in de nek. De bedachtzame Bos speelt De Struner, een zwerver die de gebeurtenissen becommentarieert. Wat er feitelijk gebeurt, horen we tamelijk uitgebreid in spreektaal uit de mond van journalist Tebbe Krijgsheid. Strikt genomen is het dus misschien wel geen opera, vermoedt Bos.
De dramatische actie komt vooral van de clash tussen de pedante projectontwikkelaar Pieter Pikker (Rob Eisses, in het dagelijks leven politie-agent en ooit actief in de van Aan de Langeleegte bekende groep Abnormaal) en actievoerster Katrien Kinze (Genet Venema). Zo nu en dan staan de twee á la Meatloaf in Paradise By Tlie Dashboard Light tegenover elkaar.
Hoofdrolspeelster Genet Venema staat voor de eerste keer op het podium. Zij is er klaar voor, zegt ze. Van haar had het publiek er vanavond al mogen zitten. Zingen in het Gronings is niet zo moeilijk, zegt ze, en op het podium staan ook niet. "We zijn allemaal de dertig of de veertig ruim voorbij. Ik denk dat je dan die barrière niet meer zo hebt, dat gaat tenminste voor mij op. Wat kan er gebeuren? Of men zegt 'het is leuk', om het dan over een week al weer te vergeten. Òf het wordt een succes en dan kan het best een staartje krijgen. Ach, het is gewoon heel erg leuk. Lekkere muziek, veel te zien, er zit een verhaal in. Natuurlijk is het ook heel erg in hè, rock in dialect. En het speelt hier in de buurt hè. Kom maar op, zou ik willen zeggen..."

De rockopera Zool'n in 't park beleeft vanavavond een officiële tryout in De Molenberg in Delfzijl. Aanvang: 20.00 uur. Zaterdag 21 maart volgt de première in Parkzicht in Veendam. Aanvang: 20.15 uur.
terug naar Hopeloos Olderwets

Deze pagina is bijgewerkt op