naar Bert HaddersTOAL EN TAIKEN
TIEDSCHRIFT VEUR GRUNNEGER KULTUUR
40e JOARGANG - NUMMER 1
meert 2022Toal en taiken
op het web
SPAIGELPROATJE
Bert Hadders
In 2015 vond er in een boerenschuur te Nieuw Buinen een muziekvoorstelling plaats. ‘Iemandsland’ was goeddeels ontsproten aan het brein van de geboren Drent, creatieve Stadjer en ‘meziekperfester’. Het theaterstuk was de eerste in een serie. “Blievers en mìnsen dij weggoan. Dat is aigenlek t thema van alle veurstellingen west en achteròf: Blifst hier hangen of gaaist vot?” Het heeft te maken met hoe Hadders in het leven staat. ”As ik in t Grunnegs zing, din het dat ook n beetje mit vrouger te moaken. Omdat t allemoal ollerwetse woorden binnen, nemt die dat ook gaauw terug. Dij streek woar aal dij stukken zuch ofspeulen, zeg mor in de Grunneger en Drèntse veenkelonies. Dat is veur mie natuurlek ook van vrouger omdat ik doar al vatteg joar vot bin.”
Zonder kunstenares Carmen Schilstra waren de voorstellingen er niet geweest. “Wie hebben dat mit zien baaiden doan en ook nog mit Willem Wessels der bie. Mor dij wör zaik. Hai het een grote biedroage leverd op t gebied van t geld en t mooi verwoorden veur de instanties van wat Carmen en ik verzonnen haren. Wie binnen mit zien twijen overbleven en ondervonden wat veur waark dat is om zo’n veurstelling veur mekoar te kriegen. Hai dee alles wat vertoald worden mos noar ambteleke toal om der geld veur lös te peuteren. Dat kon hai heul goud. Hai dee t zoakeleke gedailte. Carmen dee veul praktische dingen en ik mos allent mor laidjes moaken. k Haar n luxe positie doar.”
Het begon allemaal al in 2013. “k Was bezeg mit de twijde ploade, De coöperoazie, en t leek mie wel leuk om doar n decortje bie te hebben of dat n beetje theatraler aan te pakken. Ik haar n klaine aanvroag veur subsidie doan bie de Pervinzie Drenthe. k Heb mit dij ambtenoar proat en dij zee: ‘Wie goan hier niks veur geven mor doar kommen we nog op terug.’ En n joar loater toun kwammen ze of ik soamen mit Carmen, dij ik wel kon mor woar ik nooit mit soamenwaarkte, n theaterproductie op kon zetten in de veenkelonies.”
“Carmen haar heur ook al benoaderd en wie kregen gewoon n opdracht: Moak mor wat moois, wat groots. Nait kneutereg, gewoon n grode productie. Wie dochten: dat kinnen wie wel.”
De eerder opgevoerde Drentse Bluesopera speelde daarbij een rol. “Dij opende veur ons heul veul deuren. In de veenkelonies het gainaine wat mit theater. Mor as wie zo wat doun goan as de Drentse Bluesopera: ‘Ja, dat is hartstikke mooi.’ t Succes doarvan het ons zeker in de bainen holpen.”
“Ons idee was om mìnsen te vroagen dij wie konden. Dij uut de veenkelonies kwammen mor wel verder kommen waren in de wereld. Dij ook boeten de veenkelonies heur sporen verdaind haren. Dus wie kwammen op Jan Veldman as schriever en Harm Naaijer as decorontwaarper. Dij zat voak in Duutsland, mor kwam uut Teroapelkanoal. Harry Arling, dij zat in de animatiefilms en kwam uut Emmercompas. Zo haren we n heule ploug bie mekoar van minsen dij doar votkwamen mor vertrokken waren. Nou goan we dij weer terugbringen en din most ains kieken wat dij binnen in de boetenwereld. Dat goan wie toupazen op t verhoal uut de veenkelonies. Wie binnen uutgoan van personages van nummers dij ik schreven haar zoas Elvis in de Buunermond en nog wat van dij nummers. Doar het Jan Veldman n verhoal bie verzonnen. Mor dat wör aal groder en groder. n Gigantische productie is t worden. Ik denk dat we uut argelooshaid doar ‘joa’op zegd hebben.”
“t Begunt mit ideeën en dij heb ik voak wel. Mor zoveul te meer mìnsen dastoe der bie betrekst, zoveul te meer invlouden binnen der. Op n gegeven moment komt ter n schriever, n regisseur, n licht-ontwaarper, n decorontwaarper en dij hebben aalmoal n aigen invloud of n aigen product. De aine keer eindigt dat mit n goud idee en d’ aander keer is t mor even òfwachten of t pakt. Of dien idee aigenlek wel waarkt. t Is gain ainmansgedoe.”
Het resultaat was de voorstelling Iemandsland. “t Was fantastisch. Ik zat ook mit dij band, de Nozems. Hou holdst zo’n band aan t waark en biemekoar? t is n klain toalgebied en as je din wat geld willen verdainen, binnen je toch al gaauw uitkeken wat meugelekheden betreft. As t n theaterproductie is, din mot t gewoon betoald worden veur dizze poar moand. Din heb ik dij jongens ook wat te baiden. Zo is t team compleet biemekoar west. Nou nog kin ik ze gewoon bellen veur as ik wat te besteden heb. Dus dat waarkte goud.”
Na Iemandsland volgden De kronieken van Kapitein Kolk (2016), Roegzand (2017), De grup (2018) en De Weltmeister (2019). “Achteròf wait ik nait wat de mooiste was. In sommege dingen wordst aal beter en in aander dingen lukt dat nait aaltied. k Von zulf De kronieken van Kapitein Kolk de leukste. Dou zaten we op n boot mit vief man. Dat was zo mooi. Wie laggen elke dag in n aander dörpie. Wie speulden veur viefteg man en din was t uutverkocht. Dat was fantastisch en muzikoal von ik dat ook wel de beste. t Klopde ook allemoal en hou störm dat ook ging mit dat schrieven. Most ook mor net n regisseur [Michael Helmerhorst, JvdB] trevven dij die meziek snapt. Mien meziek zat der in en dij band dij zat der in. Doar most gebruuk van moaken. Nait elkenain is der even goud in.”
“Dij veurstelling het Erik Harteveld schreven. Dat ging zo: Erik schreef n stuk en aan t ènde van de dag din stuurde hai mie dij tekst en zee e: ‘Hier mot n laidje kommen.’ Din schreef ik n laidje en dat stuurde ik op. De volgende dag schreef hai weer verder tot hai weer vast kwam te zitten. Din zee e: ‘Hier mot n laidje kommen.’ Zo hebben we in drij weke dij heule veurstelling bie mekoar schreven. Dij laidjes paazzen allemoal goud in dij veurstelling mor achteròf warren t ook hartstikke mooie laidjes. k Heb ook n poar van dij nummers op dizze cd zet. Erik Harteveld is bie elke productie. Hai het ook de casting doan. Mor wie gingen der aaltied al bie t schrieven vanuut: Erik mot n rol hebben. Wie doun niks as Erik der nait bie is.”
Roegzand leek met apocalyptische toestanden soms wel een beetje op de film Mad Max. “Doar kist n beetje aan denken. t Was allemoal zaand. Wie wollen wat moaken over dij toustand mit dij windmeulens en dat doar zo’n roezie om kwam. Dat t dörp spleten wör in twij partijen veur en tegen dij windmeulens. Ik heurde t van baide kanten. Noast mìnsen dij der fel op tegen waren, waren der ook mìnsen dij zeeën: ‘ik kin der mooi an verdainen as ik dij neerzetten goa. k Bin wel gek as ik dat nait dou.’ Ik haar verzonnen dat dij windmeulens der waren en dat de bevolking in opstand kommen was en dat dij de windmeulens weer noar beneden hoald haren. Dat de boeren wegtrokken waren en dat t in Drenthe stoof en nait meer bewaarkt wor. Ik wait nait of dat verhoal hailemoal ankommen is. t Is moeilek om doar n standpunt bie in te nemen en dat wol ik ook nait. Din krigst de loading over die hin. Wat veur standpunt dast ook innemst. Dat is denk ik nait zo goud veur t stuk mor t was wel fantastisch. Der zat mooie muziek in mor der stait nait zo veul van op de ploade.”
De grup was een artistieke samenwerking met de Duitser Otto Groote .”Dat was ook weer zo’n opdracht van de Pervinzie Drenthe: ‘Goa mor wat doun mit Duutsland.’ Nou dat leek mie hartstikke leuk. Mor woar most din begunnen? In Nederland waist dien weggetjes wel. As ik dit wil, bel ik dij wel of ik kin dij vroagen. Wie hebben wat dingen bezöcht in Duutsland vlak over de grìns om soamenwaarken te zuiken, mor op welk niveau zitst din? Doar stikt t ook nait van de culturele instellingen. Dou kwam Henk Scholte. Dij zee lös doarvan tegen mie: ‘Doe most n keer mit Otto Groote proaten.’ Nait ains over dit project. Dat haar hai wel in t achterheufd mor dat zee e der nait bie. ‘Ik neem die wel n keer mit.’ Wie hebben n uutzending moakt [van Twij deuntjes veur ain cent, JvdB] in t huus van Otto. t Eerste uur haren we al zoveul plezaaier mit mekoar. Zien opa kwam ook uut Drenthe en dat was al zo’n mooi verhoal. Ik docht: doar kin ik wel n veurstelling van moaken, dij twij verhoalen. Wat gebeurt der dus: Mien opa komt uut Drenthe, zien opa komt uut Drenthe misschien twinteg kilometer van mekoar. Aine blift en aander steekt de grìns over en goat doar aan t waark Nou in de twintegste eeuw zit doar n grìns tussen. Zien familiegeschiedenis was, omdat hai gewoon de grìns overstoken was, tetoal anders natuurlek. Zien voader kwam aan t oostfront terechde en dij Twijde Wereldoorlog had natuurlek n heul andere indruk op zien femilie as op mien femilie. Wat veur invloud toun zo’n grins had het en in de daarde generoatie kommen we weer biemekoar.”
“Mien opa was veul older. Dij was van achttientachteg en zien opa van begun negentien honderd. t Was nait hailemoal dezulfde tied. Veur de romantiek hebben we dat der wel even van moakt. Mor dat zo’n man dou de törfstekerij n beetje opholden was in de joaren twinteg wos dat ter in Duutsland nog waark was. Dat dij mìnsen der gain twij keer over noadochten en doar gewoon aan t waark gingen. Dat was nait echt bewuste emigratie mor gewoon omdastoe twinteg kilometer wieder op, nog gewoon törf steken kinst. Hai het doar n vraauw vonnen. Hai is der mit traauwd en toun was hai in ainen n Duutser. Dat het zoveul impact op dij femiliegeschiedenis. Doar komt de wereldgeschiedenis even om de houk kieken. Omdat aine op zuik was noar simpel waark twinteg kilometer verder op.”
“Otto is net zo’n kerel as ik. Wie binnen dikke kameroaden. Wie denken t zulfde over de wereld. Hai komt ook uut de veenkelonies. Hai woont in Bremen en ik woon in Grunnen. Ik denk dat baiden dat een beetje hebben ontvlucht. Hai is ook op zien twintegste, noar de grode stad vertrokken en op n gegeven moment ook in dialect zingen goan.”
De volgende voorstelling was De Weltmeister. “Dat haar ook te moaken mit dat Duutse verhoal. Eerst zol dat n gezoamenlijke productie worden mit Duutse toneelmoakers. Wat is nou n gezoamenleke ervoaring? Dat is dij wereldkampioenschapdag. As we dat nou an de grìns ploatsen mit n benzinestation noa de òfloop op dij zundoag din hebben we al n stuk van t verhoal. Ik haar dij muziek uut dij tied natuurlek ook al omdat ik in dij tied n puber was. Mor dij Duutse soamenwaarking doar kwam niks van. Wie hebben der mor gewoon n stuk over dij dag van moakt.”
Op de cd Iniemandsland staat muziek uit de verschillende voorstellingen. De Nozems spelen daarbij in een ‘maxibezetting’. Ook Carmen Schilstra zingt en oude muzikale makkers spelen mee. Christof Bauwens, Herman Grimme, Bas Mulder, Erik Harteveld, Lex Koopman en Hans Lass.
“Doar bin ik super trots op. Ast mie meer geld gifst, din koos ik gain aander mìnsen. Dit binnen gewoon de beste muzikanten dij ik kin en Joost Dijkema speult ook nog op n nummer. Als ik allennig kiek dat ik Joost Dijkema, Wino Bruinsma, Christof Bauwens en Lex Koopman op gitaar heb. Verzin der zulf mor n aander bie. Mit Bas speulde ik in Ouwerkerk. Christof speult ook op Volluk!, t eerste singeltje, en t twaide het hai produceerd, Bode van t licht. Ja ik kin dij mìnsen al heul lang. Ze speulen allemoal nog en binnen allenneg mor beter worden. Dat ze mit mie speulen willen. Ik vin dat fantastisch.”
Het eerste nummer op de nieuwe cd is Iemandsland met een mystiek begin. “Ik heb dat nummer schreven aan t begun van t toneelstuk. Din vroagt de organisoatie op n middag elkenain dij der aan mit dut om mekoar te leren kennen. Om de tekst veur te lezen as dij der is. Ze vruigen mie: ‘Wilst doe nait even n laidje moaken dast doar zingen kinst als start.’ Ik haar dat vrezelek vlug in elkoar flanst. Ze zeeën: ‘Dat mot in de veurstelling.’ Mor k haar der zulf nait zo’n gevuil bie. Mor dat zat heul goud in de veurstelling. Ik kom der nou op als Veenkelonioal volkslaid: ‘t Is n laange weg. De wind is aaltied tegen.’ Hest van die wegen woar gain ènde aan komt. ‘t Is aaltied kold en aaltied vaalt der regen.’ Ik mot der zulf om lagen. k Bin der heul wies mit.”
Veur wel nait duurt te dreumen komt uit De Weltmeister. “t Binnen twij stukken. Dij heb ik aan mekoar plakt. Dat akoestische woar t zo mit begunt, dat was n nummer dat zat in dat stuk en vlak doarveur zat n stuk, doar zat n gitaarsolo in. Dat was in n scene: de hoofdrolspeuler dij wur hailemoal gek, n soort visioen. Loater was ik der mit bezeg, al ver noa t stuk en ik docht: dij kinnen mooi bie mekoar. Dat was n soort episch, joaren zeuventeg Pink Floyd-achteg nummer.”
As Julio gait zingen is een echte Bert Hadders-hit. “Dij zat in de eerste, in Iemandsland. Dij beston toun al en komt van De Bosklopper tapes. Ik waarkte in n café vrouger. Doar was ik an t oprumen en doar om t houkie ston n gokautomoat: ‘Hmmm, hmmm.’ Ik heurde dat gezoem as je op n knopje drukken en dat dij rollen din goan. Der was aaltied nog wel aine dij doar zat. Veur de rest was t al leeg. Din willen ze nait vot want din denken ze de jackpot komt zo. As t café dichtgait din goat die vent der gaauw hin geld ingooien om de jackpot te winnen. Dat geluud van dat ding dat dut mie denken aan n soort mantra om te mediteren. ‘Hmmm’. Volgens mie doun ze dat expres bie dij automaten dat der n soort tranceverwekkend geluud.in zit. Mit dat geluud binnen dij mìnsen hailemoal vot. Dou haar ik n vraauw bedocht dij hailemoal in trance kwam as Julio Iglesias begon. Zo’n tekst dus. Ja, dat is countrymuziek. n Verhoal vertellen in twaalf regels, drij coupletten en n refrein, Din most t heule ploatje schilderen en t verloop van t verhoal. As dat lukt din bin ik aaltied tevreden over miezulf.”
“Leesmap. komt ook uut de eerste veurstelling. Hier vlakbie woont Freddy Huizinga doar heb ik t op baseerd. Al vieventwinteg joar brengt dij de leesmap rond. Òf en tou zai ik n autootje rieden mit ‘Leesmap’. Doar zit Freddy achter t stuur. Ik vruig: ‘Freddy, hou dust doe dat al zo laank.’ Hai zegt: ‘k heb aal minder klanten en ik mot aal verder rieden want hier en doar is der nog aine in de pervinzie lid van de leesmap. Dat binnen allemoal olle mìnsen en allemoal allain.’ Hai mot aaltied even binnen kommen en even n kop kovvie. Hai zegt: ‘Om twaalf uur heb ik al wel twaalf koppen kovvie op. Dij zitten allemoal op mie te wachten.’ Hai het echt n socioale functie. t Gait meer om Freddy din om de leesmap. Hai het t zo drok, nog steeds. t Zel nait veul meer wezen mor Freddy leeft der nog van. t Is in zoverre n terugblik. Vrouger smörgens vroug kwam de kraande. Keekst der even in en de rest van de dag heurdest niks meer. Heurdest pas noa n week as der wat gebeurd was. Mor tegenwoordeg krigst geliek n berichtje. Zitst der boven op. Mit zo’n leesmap: As t op t leste punt zatst, din kreegst hom n haalf joar loater of zo. Din was der allaang n verhoal west mor doe hast t nog nait ains lezen. Dat kist die nou gainains meer veurstellen. Mor wat n rust gaf dat. Wat hest der aan om alles te waiten op t zulfde moment as der wat gebeurt?”
“Save our souls zat in De kronieken van Kapitein Kolk. Dat is op de boot. Ik vin dat ain van de beste nummers dij ik ooit moakt heb. Muzikoal docht ik aan iets Gram Parsons-achteg. Veur mie is dat n soort uutvoartnummer. Ik zol t mooi vinnen as ze dat bie mien begroafenis draaien.”
Met Save our souls en Alle Menschen werden Brüder zingt Hadders tussen het Gronings ook nog in het Engels en Duits. “In t Engels haar ik al wel voaker zongen. Otto en ik haren veul nummers schreven mor nait soamen. Ik docht: dat mot ain of aander verbindend, overkoepelend nummer worden. Zoiets als Alle Menschen werden Brüder, uutgoand van dij gedachte. Ik vin Alle Menschen werden Brüder n mooie kreet en ik bin noar t origineel kieken goan. Ain zin heb ik doar uuthoald: ‘Bettler werden Fürstenbrüder’: Bedelaars worden vrienden van de vorst. Aarme mìnsen doar gait t straks goud mit, is t idee. Ik heb door niks van gebruukt mor k heb opschreven wat ik zo vuilde. In n soort Duuts wat ik din kon. Otto dij het der t correcte Duuts van moakt. t Was de òfsluuten van de veurstelling. t Is gewoon n mitzinger.” De achterliggende gedachte spreekt Hadders aan. “Mìnsen blieven roezie moaken, mor dat is gain uutgangspunt. Doar kinst niks mit. Toun ik dat schreven haar, wurden der in Duutsland net mìnsen in mekoar sloagen deur neo-nazi’s. Mien grode angst is: fascisme begunt mit ‘prügeln auf der Straβe.’ Dat wordt voak aanzwengeld deur politici met n mooi pak aan en in mooie woorden zegd. Dij din nait instoan veur de gevolgen dij dat het. Deurdat loater mìnsen zuch geweldoadeg gedroagen tegenover aander mìnsen. Mor as doe der vanuutgaist dat t slecht wordt, din wordt t ook slecht. As ter vanuut gaaist dat t wel goud gaiat, din is der ook nog wel kaans dat t allemoal goud komt. En t komt natuurlek goud.”
“Weltmeister (nummer ain) komt uut De Weltmeister, over de finoale van het WK-voetbal in vaarenzeuventeg. In de loop van t stuk heb ik t doar mit n hoop mìnsen over had. Heul veul mìnsen doun doar zo dramatisch over. Ik heb nait zoveul mit voetballen. Ik wait nog wel dat ik aarg teleursteld was. Mor dat is veur mie n ketaaier loater ook weer over. Mor mìnsen zitten der nog aal mit: ‘Joa, dat was vergelden veur de oorlog’ en wait ik wat nait allemoal. Wat n onzin. Mor t zat toch wel daip bie heul veul mìnsen. k Von t zwoar overdreven mor toch n nummertje weerd. De komst van kleurentillevisie was der natuurlek. Dij heurt in t tetoal der bie. Wie haren nooit wat bie de eersten. Wie haren t lest n auto en t lest n tillevisie. Mien olluu vonnen dat zo. Nait dat ze t geld der nait veur haren. Mor dij vonden dat nait neudeg. Mor veur dat wereldkampioenschap, toun kwam der inains drij week van te veuren n kleurentillevisie. Dat haar doar toch wel mit te moaken.”
Man zunder laifde is uit De kronieken van Kapitein Kolk. “Dij vraauw van dij kapitein was weglopen en dij was aan n brugwachter hangen bleven. As ze vrouger de brug open draaiden din stakst n hengel mit n klomp uut en doar stakst din t geld in. Dij brugwachter dee d’r aal n braifke in veur de vraauw van dij kapitein. Op n gegeven moment is zai van boord stapt en is ze aan dij brugwachter hangen bleven. Hai bleef allenneg achter mit zien vaar zeuns en dat was t.”
Aarm en riek zat in de voorstelling De Grup. “Dij heb ik mit Joost Diekemoa schreven.” De andere nummers op de cd zijn allemaal opnieuw geproduceerd of gemixt. “Dizze is niks aan doan. Ik von t aine van de beste teksten dij ik schreven haar en doarom mozze der op. In de veenkelonies is aaltied dij tegenstelling: Veurdaip en Achterdaip. Ik heb wel ains zegd: ik denk dat mien bruir de ainege is dij dij tekst honderd percent begriept. Alle dingen dij ik der instopt heb. Dij binnen zo particulier. t Is n algemain thema misschien, mor hest n beeld bie dij dingen dijstoe opschrifst. As ik aal dij beelden biemekoar optel din bin ik in Twijde Mond op boerderij en mien bruir der bie.”
Theme from Kolk klinkt weliswaar niet zo herkenbaar als Theme from ‘Once upon a time in the west; maar het laatste nummer op de cd mag er ook best zijn.
“Ik wol echt n thema veur de tillevisie want wie haren n körte serie De kronieken van Kapitein Kolk speuld op YouTube. Din vertelde Erik aaltied wat en doar waren mooie beelden bie. Hai vertelde aalmoal staarke verhoalen en doar mos zo’n televisietje over kommen. Dat vin ik hartstikke mooi waark. Din most in körte tied t themaatje neerzetten en ik hol van instrumental. Der wordt veul te waineg instrumental moakt tegenwoordeg. Vrouger hast heul veul instrumentals. Dat komt hoast nait meer veur. The entertainer kin ik mie nog goud herinneren. Mor der bringt gainaine meer instrumentoale meziek. Ze willen aalmoal zingen.”
Achteraf is het misschien wel vreemd dat al die door de Provincie Drenthe gefinancierde voorstellingen ook in Groningen zoveel aandacht kregen. Niet voor Bert Hadders: “Dij veenkelonies… dat is n apaart stukkie Nederland en dij grìns dij der deurheer lopt, dij sloat hailemoal naargens op. Cultureel is dat gewoon ain gebied. Dat is aigenlek aalmoal t zulfde en zo heb ik dat altied zain.”
Bert Hadders, Iniemandsland. Te koop bij Novacek op t Hoogezaand, binnenkört ook op vinyl en te beluusteren via Spotify,
naar Bert Hadders