naar Bert HaddersTOAL EN TAIKEN
TIEDSCHRIFT VEUR GRUNNEGER KULTUUR
37e JOARGANG - NUMMER 2
juni 2019Toal en taiken
op het web
SPAIGELPROATJE
Bert Hadders
De winnaar van de K. ter Laanprijs is een druk baasje. “k Wol t wat rusteger aandoun mor doar komt hailmoal niks van.” Bert Hadders organiseert en faciliteert allerlei activiteiten want de ex-veenkoloniaal zit het ondernemen in het bloed. “In de veenkolonies, doar was niks as roege grond. Dat warren echt kolonisten dij doar brood in zaggen om dat te ontwikkeln. In eerste instantie was dat n welvoarende gemainschap mit veul febriekjes en handeltjes. Der wuir best wel veul geld verdaind. Loater is t natuurlek n aarmoudege bedoening worden. Mor in eerste instantie warren dat ondernemende měnsen. Nou ja, ik bin nait zo’n beste ondernemer in de zin dat ik veul geld verdaind heb. Mor wel in t organiseren van dingen dij der nait binnen. Din perbaaier k dat van de grond te kriegen.”
Zo stond Bert Hadders (1962) aan de wieg van de theaterproducties Iemandsland, De kronieken van Kapitein Kolk en Roegzand. Nu staan er weer voorstellingen gepland van De Poolse bruid, waarvoor hij samen met Joost Dijkema de muziek schreef. “En nog n aander stuk De Weltmeister wat in september speult in Emmen in t Atlastheater mit n band, mit acteurs en mit Erik Harteveld. Dat wordt n muziektheoaterstuk over n dag in 1974 as dat de finale tegen Duutsland speult wordt. t Geft n mooi tiedsbeeld. Din wait ik ook wat veur meziek ik moaken mout en joa, zo goat t aal mor deur.”
Verder staat hij regelmatig op de bühne met de Oost-Friese zanger Otto Groote in de voorstelling De Grup. “De pervinzie Drenthe dij wol groag dat wie wat deden mit Duutsland. n Soort van soamenwaarkensverband. Henk Scholte dij wos dat en zunder dat hai mie t zegd haar, haar hai mie mitnomen noar Bremen, noar Otto Groote. Hai zee: ‘Doar most ains n keer mit proaten.’ Wie kwammen doar aan de proat en hebben n uutzenden moakt. k Heurde dat Otto zien opa ook uut Drenthe kwam en toun docht ik: ‘Din hebben we n project. Doar kinnen we mit aan de slag. t Klikte geliek mit Otto. n Band biemekoar zöcht en nou lopt t. Dat het mie ook mooi hulpen om in Duutsland wat aan de bak te kommen. Dus ik bin doar hail bliede mit.”
“In Duutslaand mag k groag optreden want měnsen luusteren echt goud. In Nederland wordt der gewoon deurhěn luld of most aandacht vroagen. Doar krigst aandacht en kinst die hailemoal op de meziek concentreren. Toal is gain probleem. As ik hier boeten de pervinzie kom, din zeggen ze: ‘Dat verstoan wie nait.’ Doar zuiken ze meer de overainkomsten. Zo van: dat liekt wel n beetje zoas wie proaten. Ze perbaiern t te verstoan in ploats van dat ze t van zuch oafgooien, wat hier in t westen nog wel ains gebeurt. Dat vin ik wel mooi want ik heb opains n heul groot achterlaand der bie. Twinteg miljoun měnsen dij nog Nedersaksisch spreken of verstoan in elk geval.”
Hadders is ook de intiatiefnemer van het Boskloppergala. Daar wordt sinds 2017 de Bosklopperbokaal uitgereikt aan de maker van de beste single van het afgelopen jaar. Naast die bokaal, uitgereikt door een jury, is er een publieksprijs. Deze Bé Weverbokaal is genoemd naar de in 2017 overleden horecaman en organisator. “Bé Wever regelde in Veendam alles wat mit meziek te moaken haar. De leste joaren van zien leven haar k hom regelmoateg an telefoon Din zee k: ‘Wacht mor even.’ Din stapde ik in auto of in train. Even op n terrasje zitten in Veendam. Dus wie warren wel vrunden worden. Hai het mie hail veul boekt in Veendam en dat t Boskloppergala doar nou is, het alles te moaken mit Bé. Dat wie hom nait vergeten. Elke plek het dat soort měnsen neudeg. Dij der alles an doun om n beetje leven in de braauwerij te bringen. As der zo aine wegvaalt is der nait mor zo n vervanger veur terug.”
Ook liep er nog een project met het Veenkoloniaal Symfonieorkest. “t Is nait t concertgebaauworkest mor ik heb 100% respect veur dij měnsen, want dij hebben der veur deurleerd. Mor goud, zai kinnen gain laidjes schrieven en dat kin ik din weer. k Heb vaar laidjes schreven over jeudse geschiedenis in de Veenkolonies. Doar heb ik as uutgangspunt nomen de familie Stoppelman. Dat was n muzikoale femilie mit zeuven zeunen. Dij harren n snabbelorkest. Dij speulden op bruloften en dörpsfeesten en n beetje dansles d’r bie. Doar is n mooie foto van en n krantenknipsel mor verder is der nait zo veul van bekend. Dus ik heb der n verhoal omheer verzonnen om dij měnsen n beetje smoel te geven. Zo van: wat warren dat nou veur měnsen. Wie deden n veurstellen in Sodom, in Winschoot, en in de pauze komt der n man noar mie tou. Dij zee: ‘k Mot even wat tegen joe zeggen.’ Hai haar n braifke veur mie. Zien voader dij was bevrund mit Lassie Stoppelman, dij man woar ik dij laidjes over schreven haar. Woar ik dus aigenlek niks van wos en dingen over verzonnen haar. Opains wor ik confronteerd mit aine dij hom, din nait rechtstreeks mor zien voader, kint haar. Hai kon dij Lassie Stoppelman. t Leste wat e van hom zain haar, was op t station in Grunnen. Hai heurde zien noam en deur n rooster van n veewoagen haar hai nog even sproken mit Lassie Stoppelman en dij zee: ‘Dou ze nog even de groeten in Olle Pekel.’ Dat was t leste van hom. De hoaren goan mie der weer recht van overěnd stoan. Kiek, zo dicht der biekommen. Terwijl ik gewoon mien fantasie bruukt haar. Din krigt zo’n verhoal doar extra weerde van. Inains hangt der weer van alles aan zo’n laidje. Nou heb ik contact mit dij man. t Is n oardege kerel. Dij het nog wel meer verhoalen en din goa ik der n keer hin om n kop kovvie te drinken. Doar komt aaltied wel wat uut.”
Met de veel jongere Joost Dijkema (“Dij is net datteg worden.”) bracht Bert Hadders ook nog een cd uit nadat hij afscheid had genomen van zijn begeleidingsband, De Nozems. “Dij warren n beetje flaauw van mie. Ik bin der toch wel fanatiek mit bezeg west en dij jongens hadden ook nog aander waark. Noa tien joar bist wel n beetje kloar mit mekoar. t Was nait mien keus mor toun mos ik wat aans verzinnen. Ik haar al heurd van Joost.en hom al n moal speulen zain. k Von t wel interessant hou hai meer op n folky manier bezeg was. Hai is n fingerpicker. k Heb wat lezzen van hom nomen en docht: k goa gewoon n ploade mit hom moaken ook omdat dij laidjes zuch doar goud veur lainen. t Binnen verhoaltjes en dat most nait verstoppen in n dikke productie.”
De cd is genoemd naar het rad van avontuur, Kokeleko, uit het Radio Noordprogramma De Centrale. “Gedurende drijenenhalf joar heb ik bie René Walhout in t programma zeten en mos ik om de twij weken n nij nummer schrieven. Op n gegeven moment was k n beetje deur de onderwaarpen hěn en ik docht: ik vroag de měnsen en dij kinnen din aan t Rad van Kokeleko n onderwaarp hangen. Din gavven we n slinger an t rad en t onderwaarp wat der uutkwam, mos ik din n nummer over schrieven. Dat was t idee. Mor t wuir lichtelek manipuleerd. Der kwam nait zo hail veul zinnegs uut t publiek. René dij gaf nog wel ains n slinger an t rad wat hom zulf goud uutkwam, volgens mie.” De gekozen onderwerpen veranderde Bert in melodieuze, korte verhaaltjes.
“n Laidje duurt natuurlek mor drij minuten en is twaalf tot zestien regels. De sport is om doar zoveul meugelek in te stoppen. k Mot zeggen dat sinds ik in t Grunnegs schrief, in tegenstellen tot t Engels wat ik eerst dee, mie dat beter ofgaait. Grunnegers binnen měnsen van waineg woorden. De menaaier woarop ze n woord uutspreken zegt al heul veul over wat of dastoe beduilst. Dus ik perbaaier zo snel meugelk n schets te moaken van woar of dat t speult, in wat veur omgeven, wat veur minsen gaait t over. En din in drij minuten n soort filmpie of n soort snapshot – om mor ains n Grunnegs woord te gebruken – te moaken van n bepoalde situoatie. Dat is n vörm dij k ontwikkeld heb en dij bevaalt mie goud. t Gaait over aander měnsen mor der zit natuurlek aaltied wat van miezulf in. Ik perbaaier měnsen in röttege situoaties n beetje positief zicht te geven. t Is aaltied mit laaifde doan.”
Het eerste nummer op de cd is Aarm en riek. “In dij dörpen, in de Twijde Mond en in Nij Bunen hest t Zuderdaip en t Noorderdaip. t Zuuderdaip dat nuimen ze t Veurdaip. Doar stoan de boerderijen en de winkels en woonden de börgers. Op t Achterdaip, t Noorderdaip, doar stonnen de veenketen mit měnsen mit vattien kinder. Dat soort tegenstellens. Dij haarst natuurlek in de heule moatschoppij. Kaist veur t socialisme of veur t geleuf. De aine zit achter in de kerke en d’ aander veurin bie de kerkeroad. Doar mot t volk veur goan stoan as zai binnenkommen. Ik kwam van t Veurdaip en woonde op n boerderij mor mocht aaltied groag op t Achterdaip wezen. In dij veenketen ging t wat minder formeel aan tou: Frikandellen op toafel en n pude shag. Dat was gezelleger.”
In Balloade van Eltjo Siemens, over de landarbeiderstaking van 1929, vereenzelvigt Hadders zich met de underdog.
“k Wol mie verploatsen in t gevuil. Dij machtelooshaid van aine dij zuch verbeteren wil, mor nait aans kin as bie zo’n boer waarken. Want dij boeren dij warren nog n stuk slimmer as bie ons. Doe wilst dien lot verbeteren en wordst aan alle kaanten dwaars zeten. Dij man dij hoelt as n wolf van machtelooshaid. t Is wel negenteg joar leden mor de měnsen binnen der nog wel. Ik sprak de burgemeester van Winschoot dij veureg joar overleden is, Pieter Smit. Dij was vrouger bie de plietsie west, marechaussee. Dij mos bie de zeun van Eltjo Siemens wezen. Dij was zesteg joar traauwd of zo. In elks geval, Burgemeester mos langs kommen omdat der wat te vieren was. Mor dij kwam der nait in omdat hai bie de marechaussee west haar,”
Hadders schreef Honderdtachtig kilometer in Eerste Exloërmond voor zijn tweede cd De Coöperoatie. “Mien vrundin dij woonde in Amsterdam. t Is n laifdeslaidje en wie hadden gewoon zin om hom nog n keer te doun.”
Joost Dijkema bespeelt verschillende instrumenten in dat nummer. “Mainsttied hebben we twij gitaren der bie en in de studio doar stait dat allemoal. De intentie was om het zo simpel meugelek te holden mor toch wel wat experimenteren. De technische meugelekheden dij binnen der en din wordt t veul krachteger astoe dat n beetje in de haand holden kinst. Nait te veul want kinst eindeloos deurgoan. Doar wordt t mainsttied nait beter van.”
Ook Domnee, domnee verscheen al eerder op cd. Nu in een geheel nieuwe jas. “Toun ik dit nummer schreef was ik zwoar onder de indruk van When I paint my masterpiece van Bob Dylan. Dat was ooit n beetje de inspiroatiebron. Qua tekst n beetje King Harvest van The Band en Louisiana 1927 van Randy Newman over n overstroming. Dat is n soort rampnummer want overstromens en eerdbevens, doar schreven ze vrouger n nummer over. Dus ik docht: wat kin der nou gebeuren aan natuurrampen in de veenkolonies? Dat was nog n beetje veur de eerdbevensboudel. Oh ja, stoeverij. Hest de boudel net inzaaid en din waait die alles weer vort. Ik schrief voak vanuut mien christeleke achtergrond. Dat zit der zo ingebakken. Ik heb der zulf niks meer mit. Mor t is n soort idioom wat gewoon in mien toalgebruuk zit. Wat ik ooit lezen heb in de Bibel of de Kinderbibel. De laidjes, dij k zongen heb binnen christelek. Dat zit gewoon in mie.”
Het onderwerp over de laatste ter dood veroordeelde in Groningen leverde De ainzoame dood van Okke Kluun op. “Okke Kluun, dij moordenoar, dat het René Walhout androagen. Din goa ik mie doar in verdaipen en n laidje over zingen. Dat von ik hartstikke leuk, k Heb der n beetje onderzuik noar doan. Mor nou bin ik weer n aander verhoal tegenkommen en is mie nait hailemoal dudelek wat der nou perzies gebeurd is. Of hai nou bie Olle Grait in de kost was. Lest weer n stuk op internet woar n aander noam nuimt wur. t Slachtovver het verschillende noamen.”
Door de banjobegeleiding klinkt Dood van Pierlala een beetje vrolijk maar het heeft een minder vrolijke aanleiding. “De měnsen om mie hin worden zaik of goan dood. Komst wel ains aine tegen woarvan doe waist dat dij n doodvonnis kregen het. Ik betrapte mie der lest op. Ik loop laiver even n stroatje om omdat ik even nait wait wat ik zeggen mot. Dat von k n röttege gedachte want soms kinst měnsen al vatteg joar.en op zo’n moment waist nait wat dast der mit aan most. Dus doar heb ik n laidje over moakt. Mien moe zee vrouger as ik der beroerd uutzag: ‘Doe liekst op de dood van Pierlala.’ Komst aine tegen dij der slecht uutzugt mit de dood in ogen”.
Door dit soort ervaringen kijkt hij zelf ook anders tegen de dood aan. “k Heb mie der nooit mit bezeg holden. k Heb aaltied roeg leeft en ik docht: ik wordt toch nait old. Mor k heb nou n kind van drijeneenhalf en n vraauw en nou wordt dat inains n heul aander verhoal. As t achtentwinteg bist, kist der laconiek over doun. Mor ik bin achtenviefteg en der is n hoop zaikte en dood om mie hin.”
Oog veur n oog is een bijbels lied over een verbroken relatie. “De opdracht van Kokeleko was: wat in Biebel stait. Wat staait der in Biebel? Oog veur n oog, taand veur n taand. Bin ik ains goan kieken. Kwam der ook nog achter aan: vout veur n vout, haand veur n haand. Wat ik aigenlek vergeten was. Nou, dat is al n refrein. Dat pak ik din op in de Grunneger Biebel. En hai het wat stolen. k Heb dat opzöcht. Wat het hai din stolen. Joa, mien haart. t Is nait autobiografisch. t Is gewoon n laidje.”
Station van Daam is een echt countrynummer. “Mien moeke dij zat in n verpleegtehuus in Appingedam. Dij had last van slietoazie aan t benul en din ging k noar heur tou. Din kon ik in Noord instappen. Op dat station kwam ik nooit aine tegen. t Is n station van niks. Der stait gain gebouw meer, allenneg n perron en verder is der niks. t Waait der aaltied. De train is net vot en komt nog laange nait. Zai zegt din: ‘Hou voak heb k al ofschaid nomen. Hou voak zee ze nait: ‘Zo is t wel goud.’ Mor aaltied kwam der wel weer blad aan bomen. Soms komt t čnde nait as t kommen mout’.”
Doen op de moan is een in een walsje verpakte satire op de hemelbestormende projecten in het Noorden. “Over de waarkgelegenhaidsprojecten wat zwoar overdreven wordt. n Raket baauwd van aluminium uut Delfziel en karton uut Olle Pekel en dij lopt op jenever van Hooghoudt. Der wordt hier meer geld uutgeven aan t waark holden as aan t waark bringen van měnsen as dat t waarkelek waark wordt. Der was n project en dat haar al zo’n zes miljoun kost en doar hadden ze acht man aan t waark kregen of zo.”
As mie de schounen binnen versleten is een bluesachtig liefdeslied. “Mien vrundin is n stuk jonger en ik docht: ik blief de rest van mien leven bie die. Mor op n gegeven moment t wordt aal stiller om joe hěn. Aal dat volk wat hier vrouger aan deure kwam, dat komt nait meer. Mien fantasie was: as der gain měns meer komt noar mien optredens, din zing ik wel deur. Dus dat is wel n heul persoonlek laidje. Ik haar toun veul laidjes schreven en ik haar hom weggeven aan Gerry Wolthof, de voader van mien drummer Marcel. Dij zingt aaltied in t Engels mor dij proat en dinkt in t Grunnegs. Dus ik docht: ik geef hom dit laidje. Doar het hai ook n hitje mit had. Mor toun ik dat heurde, docht ik: mor dat is mien laidje. t Goat over mie en mien vrundin. Dus: k heb t even terugclaimd.”
Het laatste liedje is Joa Boas, Nee Boas. “t Is aalweer n zetje leden dat ik bie n boas waarkt heb. k Mot zeggen, dat as ik aargens waarkte, din dee ik wel mien best. Zo bin ik ook opvoed. Mor t duurde nooit laang. Ik kin der slecht tegen as t mis gaait en dij zeggen hou t mot. t Komt ook deur de veurstellen dij k mit Otto Groote moakt heb. Aarm en riek zit doar ook in. Otto’s opa is ook n Drent. Toun t n beetje oaflopen was mit de turfstekerij in Drenthe, is dij opa van Otto noar Duutsland goan om törf te steken. Dat warren n soort zzp-ers, n soort vrije ondernemers. Soms pachtten ze n stukje grond wat ze din gingen ontginnen en dat deden ze mit de haile femilie. Ze laiten zuch nait zo gaauw wat zeggen. Zie warren nait in vaste dainst bie n boer of zo. Mor dat knaalde natuurlek ook nog wel n keer. Zo’n laidje wol k schrieven. Ik wol dat vanuut dat opstaandege gevuil van aine dij veur n boas waarken mot dij zee: ‘Stick it where the sun don’t shine. Doar komt t op neer.”
De muziek op de cd brengt hem terug van de pop naar de folk.
“Kiek, k bin begonnen as zanger in n bluegrassband. Dij meziek is aaltied wel n beetje in mien leven west. Mor komst zo’n talent as Joost Diekemoa nait elke dag tegen. As hai accordeon speuld haar, en hai haar zo goud west, haar ik ook n ploade mit hom moakt. Dat was n tetoal aandere ploade worden. Bist wel gek as dat lopen loatst. Mor ik denk dat Joost zien aigen weg op goat. Dij het talent genog. As hai weer vot is, goa ik dat ook weer doun. n Folky menaaier van meziek moaken. Mor dat wil nait zeggen dat ik over twij joar gain hardrock ploade of zo moaken goa. Dij meugelkhaid mot der wezen as k t in de kop krieg. Sinds ik mit hom waark mot ik braider dinken. Wat ter in de kop zit, ook al is dat wat aans, most dat gewoon gebeuren loaten. As dat der is of wat ik tegenkom.”
Bert Hadders en Joost Dijkema: Kokeleko,
€14,90 exclusief verzendkosten (marista.nl)
naar Bert Hadders