naar Krzysztof GroenTOAL EN TAIKEN
TIEDSCHRIFT VEUR GRUNNEGER KULTUUR
36e JOARGANG - NUMMER 3
juli 2018Toal en taiken
op het web
SPAIGELPROATJE
Krzysztof Groen
De eenentwintigjarige, in Polen geboren muzikant zingt in onvervalst Gronings. De teksten van zijn liedjes zijn van Henk Puister. De muziek componeert hij zelf. De samenwerking tussen de twee is prima, vertelt de jonge Veendammer: “Wie hebben wel van mìnsen heurd omdat wie ook voak optreden mit mekoar: ’t Is net n opa-klaainzeun verholden’.”
Puister voelt zich ook goed bij die samenwerking: “Dat heb ik wel ondervonden. n Hail goud mìns, n rustig jong en n goie chauffeur. Hai het net n auto en den zegt e: ‘Den goa ik mit Opa op pad’.”
Het leven van Krzysztof (Chris) Groen (1996) begon nogal ingewikkeld.
“Doar zit wel n verhoaltje bie. k Bin in Polen geboren, in Lodz. k Heb doar vaar joar in n kindertehuus zeten.” Van zijn ouders in Polen weet hij nauwelijks iets. “k Heb mien pa of moeke nog nooit zain toun ik op de wereld zet bin.” Dus heeft hij in Polen ook helemaal niets te zoeken. “t Trekt mie heulemoal nait. k Heb t hier wel goud.” Krzysztof is hovenier. “k Waark in de groenvoorziening bie de gemainte Veendam en Pekel.”
Op zijn vierde kwam hij naar Nederland en werd daar geadopteerd door de familie Groen, die Nederlands met hem sprak. “Mor de pa en moe van mien pa hier, dij pruiten wel Grunnegs. Dus doar heb ik dat wel wat van opvongen. Wie gingen doar voak hìn, op zundag maisttied. Toun heb ik dat n beetje oppikt.”
Zijn muzikaal talent ontwikkelde hij op de school voor voortgezet onderwijs. “Doar was n juffrouw en doar gingen wie wel ains mit noar huus tou. Dij haar doar wat instrumenten stoan en toun heb ik vroagd of ik der wel even op speulen mocht. Zo het ze mie wat akkoordjes leerd. Op n gegeven moment kon ik meer akkoorden as zai.” Zij beval Krzysztof aan om gitaarlessen te volgen bij Margret Maas en dat deed hij. “k Heb nog steeds les van heur.”
Op zijn twaalfde kocht hij een gitaar en een jaar later begon hij te zingen. Intussen leerde hij zichzelf ook mondharmonica en keyboard spelen. “In 2013 bin ik mit nummers van John Denver begonnen. Doar bin ik wel mit opgruid.” Al snel verscheen zijn eerste cd (First time) met covers van de Amerikaanse singer-songwriter. Behalve de verzameling countrymuziek thuis in Veendam was ook YouTube een vruchtbare bron. In 2015 volgde een tweede CD (Long Black Train) met nummers van Johnny Cash, Don Williams, Waylon Jennings, Josh Turner en Willie Nelson.
In dat jaar ontmoette hij ook de leden van zijn band Little Cash. “Dij speulden altied in Boelie’s Pub in Winschoot.” Krzysztof werd de frontman van de band die verder bestaat uit slaggitarist Michel Scheltema en basgitarist Johan Kramer uit Bolsward en drummer Robbert Meinders uit Bellingwolde. De naam doet vermoeden dat het kwartet alleen muziek van Johnny Cash speelt maar niets is minder waar. “Wie speulen nog wel meer as Johnny Cash. Waylon Jennings dat speulen we ook wel.” De sound is het geluid zoals we dat van de ‘Man in black’ kennen. “Dat perberen we zo goud meugelek een beetje noa te doun.” Door zijn zangstijl verwierf Krzysztof de bijnaam ‘Grunneger Johnny Cash’. “Doar wordt ik wel ains mit vergeleken.”
Er wordt veel opgetreden. “d’ Aine keer hebben we wat meer animo as d’aander keer. Mor k heb t maist mit solo drok. De maiste mìnsen kinnen mie van t Engels.” Toch zingt hij ook veel in het Gronings. “Dat wol ik zulf wel groag omdat t mie wel aansprak. Mit Edwin Jongedijk, doar ben ik mit begonnen. Dij heb ik opzöcht op YouTube. k Heb ains noar hom luustern doan en toun docht ik: ‘Goh, dat liekt mie ook wel wat.’ Zo bin ik mit hom in contact kommen. Wie hebben ook nog soamen zongen: As ik de kaans zol kriegen, dat nummer.”
Op het Tellerlikkerfestival 2016 (in Winschoten) won hij de publieksprijs. “Doar heb ik nog Engels zongen en wat nummers van Edwin.”
Jongedijk leverde hem verschillende teksten. Daar zat ook Oadem mien oadem bij. Het is de in het Gronings vertaalde cover van Peter Schaap. Daarmee speelde Krzysztof zich in de kijker. “Dat is doar wel n beetje mit deurrollen doan.” Het nummer werd gedraaid in de radioprogramma’s ‘Twij deuntjes veur ain cent’ van Henk Scholte en ‘Touzeboudel’ van Gerard Lunshof.
Voor ‘Touzeboudel’ kreeg hij een uitnodiging om op te treden. “Doar heb ik ook Henk Puister ontmoeten doan. Bie Gerard en die het mie aan hom veurstellen doan. Dij het aan Henk vroagd of dij nait wat teksten veur mie schrieven wol.”
Henk Puister herinnert zich die ontmoeting nog heel goed: “Gerard het mie ook nuigd dou hai Chris vruig. Dou hebben we mekoar doar veur t eerst kennen leerd. Krzysztof zien pa, Abel Groen, dij was der bie en dij het mie informoatie geven over de persoon, de mens Krzysztof. Ik vernam aan Chris dat e heul gedreven was. Dat enthousiasme en dat van zo’n jongkerel in de streektoal. Dat von ik heul biezunder. Ik vernam dat hai wil en nait veur t körte succes gait mor echt wel aine is dij doar wel wieder mit wil. Dat sprak mie slim aan en zien leeftied. Hai was dou nog mor twinteg.”
“t Is mit t laidjesfestival begonnen natuurlek verleden joar feberwoarie”, vertelt Puister verder. “Der waren minsen dij dochten dat hai mie apaart vroagd haar veur t Grunneger Laidjesfestival om wat teksten veur hom te moaken, mor dat was nait zo. Hai haar mie bie Gerard al ver veur dij tied vroagd. Mor ik haar aander dingen bie de kop. Mit schrieverij ook. Drok as mantelzörger veur Pa. Mor t Is aaltied bie mie hangen bleven. Dou kwam Pa uut tied op twijennegenteg joarege leeftied en dou of t ook n soort verwaarken is… Mor inainen dou kreeg ik weer ideeën veur laidjes. Ik kreeg weer melodietjes in de kop en dou docht ik ook vot aan Chris: Nou wil ik hom doarbie betrekken. Grunneger jong dat was de allereerste dij ik schreven heb.”
“Dij eerste tekst dij het Henk zulf zo bedocht en de volgende teksten dij ik apmoal kregen heb aigenlek ook”, vertelt Krzysztof. Tot dan speelde hij alleen muziek van anderen. Met de teksten van Puister ging dat anders. “Doar heb ik zulf meziek biemoaken doan. Dat gait mie op zich vrij redelek of.”
In 2017 won hij de derde èn de publieksprijs op het Grunneger Laidjesfestival. “k Was eerst nog nait van plan om doar aan mit te doun. Uuteindelek heb k zegd: ‘Ik geef mie op en ik zug t wel’.” Henk Puister schreef behalve de tekst van Grunneger jong ook die van Noar de volgende ronde. Beide liedjes staan op de nieuwe cd.
De samenwerking met Puister werd bestendigd. “Dij is doarnoa gewoon deurzet,” zegt Krzysztof. Soms krieg ik n tekst van hom en soms vroag ik t zulf.”
Zijn nieuwe cd telt tien liedjes, solo uitgevoerd en gemaakt in eigen beheer. De hoes ziet er keurig uit maar de teksten zijn niet in een boekje opgenomen. “k Heb alles zulf betoald. As ik dij boukjes der nog bie had moaken loaten, was ik wel rond de doezend Euro kwiet west. Dat was n beetje tè. Mor doar tegenover bin ik wel goud te verstoan. Dat is wel weer n veurdail.”
De solo-cd telt tien tracks. Het eerste liedje Noar de volgende ronde kent veel tegenvallers. “t Gait over n persoon dij heul veul tegensloagen had het mor der nait bie zitten gaait. Dij de scholders der onder zet en der hailemoal veur gaait. In ploats van griepen noar de fles, vind hai troost in Johnny Cash.”
In Zotterdagmiddag loat laat Krzysztof Groen zich ook op de mondharmonica horen. De tekst beschrijft een liefde op het eerste gezicht in de Torenstraat in Winschoten. “t Gaait over n jonge vent dij doar lopt en oplopt tegen n mooi blond wicht. Doarnoa, hotel de botel, wait hai nait zo goud wat hai zeggen mout.”
Wichtje is een lied in een totaal andere sfeer. “Dat is wat gevuileger.” Een meisje in de regen wordt geconfronteerd met het onverantwoord razende verkeer. “Ze het n geesteleke achterstand en gainaine het geduld veur heur.”
Het folky Noaberhulp gaat over de verharding van de maatschappij waarin niemand elkaar meer kent. “Dat is tegenwoordeg ook wel zo. Wie hebben doar gain problemen mit. Ik nait mit mien buren. Mor ik kin mie veurstellen dat der vast wel gounent binnen dij dat wel hebben. t Is nait meer zo as vrouger. t Verandert wel tegenwoordeg. t Karakter van de mins ook. Dat maarkst soms ook wel. Dat mìnsen soms opdringereger worden. Dat ze aal meer hoast kriegen.”
Ik mis die nait is een lied over een verloren liefde. “Zai bedriegt die mit n aander. Hai het t wel deur mor doe mist heur enorm.”
De country blues Ome Hinderk is een autobiografische tekst. “Dat gaait n beetje over Henk zulf.” De worsteling met zijn computer waarbij Krzysztof hem soms moet helpen. “As ik bie hom bin. Den het hai dit wel ains of dat. Den wil e weer te snel.”
“Bist dichtbie gaait over n mìns woar dastoe hail veul van holdst mor dij nait meer leeft. Toch zit dizze persoon in dien haart aaltied bie die as t zwoar hest in dien leven en kist die doar weer n beetje mit op beuren.”
Over mien liek…. is een folksong. Het is geen talking song maar een stalking song en een lied over grenzen stellen. Krzysztof heeft nog geen fans die hem belagen. “Gelukkig nait. Mor dat kin wel kommen, ja.”
Sukkeloadebroen is een lied over een wilde muzieknacht. Waar twee mensen uit een totaal ander cultuur elkaar ontmoeten. Ze gaan op in de liefde. De taal blijkt geen beperking.
“Grunneger jong is n körte introductie van miezulf.” De Groninger taal en de muziek blijken een uitstekend bindmiddel in dit afsluitende lied: “De toal is slim levendeg. k Bin in Polen geboren mor k bin nou n Grunneger jong.” Die tekst is hem op het lijf geschreven: “k Bin nou n honderd perzent Grunneger.”
Groen geeft regelmatig optredens. “Ik vuil mie doar wel goud bie. De maiste mìnsen kinnen mie van t Engels en sommige mìnsen binnen juust baange dat ik der mit stoppen dou. Mor dat komt wel goud heur.” Want Krzysztof blijft zich ontwikkelen in het Engels èn het Gronings. “k Heb ook nummers van aander artiesten en dat perbair ik mie n beetje aigen te moaken. k Bin aaltied wel op zuik noar iets anders.”
Groen en Puister treden vaak samen op. Puister: “Mìnsen zeggen tegen hom ‘Dat is mooi dat Henk dien begeleider is.’ Den zegt e: ‘Ik bin zien begeleider.’ Dat vind ik wel grappeg aaltied. Mor ja wie vullen mekoar wat dit betreft goud aan. Wie binnen al op verschillend steeën west mit ons baiden.”
Puister roemt ook het enthousiasme van Groen: “Hai is heul productief. Hai het der wel slag van om op n tekst doar n melodie bie te verzinnen. Hai zegt: ‘ik heb de kop vol melodieën’. Hai lopt over van enthousiasme mor hai gait wat dat betreft ook nait over ain nacht ies. Dat e mie wel vragt as hom wat nait dudelek is, een bepoalde tekst, dat hai zegt: ‘Wat beduilst doe doar mit. Hou legst doe dit uut.’ Bie de maiste pakt hai dat gevuil vot op, heurt wat doar in zit en het hai pazende melodieën moakt.”
Zijn muziek ligt Puister ook wel: “Dat heb ik Chris doadelek verteld: ‘As ik zulf zingen kon, haar ik t haile spul net zo doan as dat dou t doan hest.’ Ik bin der hail slim wies mit. Ook komt hai hier. Den het e weer n tekst op meziek en let e mie dat persoonlek in huus heuren. Hai het ook van dij dreuge humor. Hai zegt: ‘Nou, ik geef n huuskoamerconcert bie die.’ Den overleggen we en ik bin aaltied weer verrast hou hai dat uutwaarkt.”
Krzyztof Groen: Noar de volgende ronde € 10, exclusief verzending
(bestellen via littlecash.webs.com)
naar Krzysztof Groen